PRVI OVOGODIŠNJI IZLET DRUŠTVA PRIJATELJA HILANDARA
Fruškogorje, srpska Sveta gora, ukrašeno lepotom prirode i brojnim manastirima, vekovima čuva svetosavsku tradiciju koja je na Frušku goru preneta iz srednjovekovne države Nemanjića. A da Eparhija sremska i danas sa ljubavlju neguje zavet sv. Save, 22. aprila uverilo se 57 članova šabačkog Društva prijatelja Hilandara. Po idealnom vremenu, sunčanom danu i gotovo letnjoj temperaturi, šabački Hilandarci su – na svom prvom ovogodišnjem izletu – posetili tri od 16 manastira smeštenih u moru fruškogorskog zelenila. Tamu vekova razgrnuli su u Bešenovu, gde su kao začarani zastali pred desetogodišnjim trudom i graditeljskim podvigom dvočlanog manastirskog bratstva.
Bešenovsku svetinju, prema predanju, podigao je krajem XIII veka mačvansko-sremski kralj Dragutin, a prvi pisani trag o njoj čuva turski popis Srema iz 1546. godine. Istorija svedoči da je čitav XVII vek protekao u nemaštini i da su monasi iz Bešenova više puta odlazili u Rusiju i prikupljali milostinju, da bi 1656. obnovili kelije i manastirsku trpezariju. U Drugom svetskom ratu, u proleće 1944, manastir je sravnjen sa zemljom i sedam decenija bio je prava šuma. Obnova je počela 20. septembra 2013. godine, a od tada je na prvobitnim temeljima nikla svetinja koja i arhitekturom podseća na nemanjićke zadužbine i svedoči o slavnim vremenima.
Od starog Bešenova sačuvana su samo tri zvona, koja će se nakon reparacije ponovo oglasiti. Raskrčivanjem manastirskog prostora arheolozi su otkrili zemne ostatke prvobitnih hrišćana, kojima je u rimsko doba Srem obilovao. Pronađena je i grobna ploča pukovnika Aleksandra Raškovića iz Bosuta, koju su 1898. godine postavili „Pera i kći Julita Isailović“, udata u Šabac. Zahvaljujući arheološkim otkrićima posetioci mogu da u manastirskom hramu vide dve grobnice, starohrišćansku i Raškovićevu.
Najstariji fruškogorski manastir još nije završen, još vaskrsava. Sremska eparhija i bešenovski monasi obnavljaju je pod sloganom: „U čast slavnih Nemanjića / sad sejemo seme novo / u čast svetog Časnog krsta / opet niče Bešenovo“. Graditeljski radovi završeni su uz pomoć vernog naroda, a uključili su crkvu posvećenu sv. arhangelima Mihailu i Gavrilu, konake, radionice, prodavnice, manastirsku kapiju i zid koji potpuno opasuje manastir. Kraju se privodi i kameni ikonostas, takođe nemanjićkog tipa, a freskopis čeka narednu godinu.
Iz sasvim novog a srednjovekovnog Bešenova, nakon celivanja ikone Bogorodice Mlekopitateljice, Šapčani su otišli u Malu Ravanicu. Taj vrdnički manastir jedan je od najznačajnijih na Fruškoj Gori. Podignut je 1566. godine, a goste dočekuje sav u rekonstrukciji. Čestice moštiju srpskog kneza Lazara i sv. mučenice Anastasije Rimljanke, čuvane u manastirskoj crkvi, zbog toga se celivaju u izmeštenom prostoru. Legenda kaže da je svetinja posvećena Vaznesenju Gospodenjem zadužbina sremskog mitropolita Serafima, a u porti tog ženskog manastira nalazi se česma sv. Petke. Ispred nje je „vrdnička vila“, pesnikinja Milica Stojadinović Srpkinja.
Manastir Jazak, nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja, besprekorno uređen, beše treće odrdište šabačke hodočasne ekspedicije. Smešten je na južnoj padini Fruške gore, a u pisanim izvorima prvi put je pomenut 1522. godine. Podignut je mnogo ranije, i izgradnja se pripisuje sv. despotu Jovanu Brankoviću. Teskoban je postao kada su pred turskom opasnošću 1705. iz Nerodimlja u Jazak sklonjene mošti sv. cara Uroša, jedinca cara Dušana. Izgradnja novog Jaska počela je u blizini, 1736, a stari manastir tada je pretvoren u ženski i 1774. porušen. Mitropolit Pavle Nenadović novopodignutu svetinju osveštao je 7. juna 1758. godine, a svoj prvobitni izgled čuva i danas iako je više puta obnavljana.
Do Drugog svetskog rata manastirska biblioteka i riznica bile su pune rukopisnih knjiga i crkvenih sasuda. Posebno vredan bio je bakrorez Hristofora Žefarovića iz 1746. godine, koji je cara Uroša prikazao u carskoj odori, sa skiptrom u jednoj i – optužujućim – svitkom u drugoj ruci. Iznad glave poslednjeg Nemenjića, naime, bilo je zapisano: „Krv moja kao Aveljeva na bratoubicu Kaina vapije ka Gospodu na Vukašina, zlohitrog verolomca i otimača mojega carstva: on je naime ubio moje telo, ali je Gospod primio duh moj“. A osim tropara i kondaka svetitelju, ispod je bakropisano da je „sin srpskog cara Dušana Silnog ubijen na polju Kosovu, na mestu koje se zove Sudimlja“, i da je Urošev „lik rađen s blagoslovom patrijarha Arsenija IV o trošku manastira Jaska“.
Sve jazačke dragocenosti odnele su ustaše i manastir zapalile, ali su mošti sv. cara Uroša na vreme prenete u Sabornu crkvu u Beogradu. Obnova Jaska počela je 1953, a car-svetitelj vraćen je u Vojvodinu 9/22. septembra 2001. godine. U manastirskom hramu nalazi se njegov tron, rađen 1776, a vernici imaju priliku da se poklone i u malenom kivotu celivaju čestice moštiju sv. mučenice Anastasije Rimljanke i sv. vladike Nikolaja Velimirovića. O značaju manastira Jazak svedoči i sledeći podatak: njegov raskošni ikonostas delo je Dimitrija Bačevića, a o trošku Pavla Boltadžije iz Vršca urađen je 1769. i pozlaćen 1889. godine.
Iz carstva fruškogorske tišine, iz svetinja koje vekovima čuvaju „pravoslavlje srpskog stila i iskustva“, šabački Hilandarci otišli su u Novi Sad. Uz znalačko vođenje turističkog vodiča prošetali su Srpskom Atinom, od Srpskog narodnog pozorišta do mesta gde je na obali Dunava – zagledan u Petrovaradinsku tvrđavu – na močvarnom tlu počela da niče današnja Prestonica evropske kulture. Tokom šetnje upoznali su mnoge arhitektonske lepotice iz austrougarskog doba, Gradsku kuću, zdanje u kojem je 1918. doneta odluka o priključenju Vojvodine Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, Vladičanski dvor, Rimokatoličku crkvu imena Marijinog, Uspensku crkvu, Pravoslavnu crkvu sv. Đorđa. Predahnuli su potom u Dunavskom parku, i zbog fotografisanja zastali pred spomenicima Svetozaru Miletiću i Jovanu Jovanoviću Zmaju.
U Šabac su se vratili prepuni utisaka i umorni, ali orni da 13. maja krenu u Veliku Planu, Radovanjski lug i manastire Koporin, Pokajnicu i Zahvalnicu.
Tekst i foto: Živana Vojinović
