ŠABAČKO DRUŠTVO PRIJATELJA HILANDARA U FRUŠKOGORSKIM MANASTIRIMA I SREMSKIM KARLOVCIMA
Manastir Novo Hopovo, sav u zelenilu i opojnom mirisu bagrema i zove, 20. aprila dočekao je šezdesetak članova šabačkog Društva prijatelja Hilandara. Svetinja u podnožju Fruške gore, smeštena u dolini koja se sa Iriškog venca spušta ka Irigu i magistralnom putu Ruma – Šabac, jedna je od najpristupačnijih i najposećenijih ne samo u fruškogorju. Sv. Teodor Tiron, velikomučenik iz III veka, domaćin je te arhitektonski najznačajnije sakralne građevine na fruškogorskom Atosu.
Žitije sv. majke Angeline svedoči da je Novo Hopovo od 1496. do 1502. despot i arhiepiskop sv. Maksim (Stefanović) Branković osnovao kao svoju zadužbinu. Na udaru istorijskih događaja bilo je vekovima. Poslednji put je postradalo na Veliki četvrtak 1943. godine, kada su partizani uništili bogatu manastirsku riznicu a zvonik oštetili. Istorija svedoči i da je od leta 1757. do jeseni 1760. tu bio Dimitrije Obradović Dositej, najpoznatiji rumunski Srbin, osnivač i profesor Velike škole, prosvetitelj, prvi popečitelj srpske prosvete i autor pesme „Vostani Serbije“. Istorija svedoči da je 1921. postao dom 78 izbeglih ruskih monahinja, a prva igumanija bila je Jekaterina – grofica Jevgenija Borisovna Jefimovska (1850-1925). Ona i danas „dočekuje“ hodočasnike, jer počiva kraj manastirske crkve, a njen duh već čitav vek bdi nad bratstvom i vernicima.
Šabački Hilandarci su se iz Novog Hopova uputili u Grgeteg, svetinju u istoimenom selu u Opštini Irig, smeštenu na 274 m nadmorske visine. Jedna od legendi kaže da je taj manastir 1471. podigao Zmaj Ognjeni Vuk, sin Grgura Brankovića, hilandarskog monaha Germana. Veliki i lepo uređen manastirski kompleks kazuje da su ga Turci 1688. spalili, ali da je brzo naseljen jer se u obnovu uključio car Leopold. U Drugom svetskom ratu poslednji put je uništen i od 1994. do 2002. rekonstruisan.
Nedaleko od manastirske kapije, uz Kalin potok, smestilo se geološko-palentološko nalazište, koje je na svetskoj mapi i pod zaštitom od 1973. godine. Razlog su fosilni ostaci mekušaca iz doba od pre 1,8 miliona g.p.n.e. i sedimentne naslage školjki i barskog puža Viviparus. A iznad manastira, počiva arhimandrit Grgetega Ilarion Ruvarac (1874-1905), istoričar i utemeljivač srpske istoriografije.
Krsno znamenje je a ulazu u svetinju, podignuto u spomen na 24. jul 2002. godine i prenošenje ikone Trojeručice „sa Svete gore atonske na Svetu goru fruškogorsku i obitelj Grgetega“. Biser čitavog kompleksa je manastirska crkva, posvećena sv. Nikoli i okružena konacima, a u njenom baroknom slaju pozlati Šapčani su uživali iako je konzervacija ikona bila u toku. Lepotom je plenio i ikonostas, za koji je 1902. godine 21 ikonu uradio akademski slikar Uroš Predić.
Treće fruškogorsko svetilište na hodočasnom putu Šapčana bio je Krušedol. Veliki manastir, smešten na jugoistočnoj strani Fruške Gore, ispunjen beše mirom i stoletnim stablima kestena i lipe. Sv. Maksim i sv. mati Angelina ktitori su i domaćini tog vekovnog verskog, kulturnog i nacionalnog sabirališta Srba. Despot Đorđe Branković, stariji sin despota Stevana Slepog i despotice Angeline, koga je carigradski patrijarh Nifon proizveo za vladiku, osnovao ga uz materijalnu pomoć vlaškog vojvode Jovana Njagoja i moskovskog kneza Vasilija.
Manastirska crkva posvećena Blagoveštenju svojevrsni je mauzolej znamenitih Srba. U kivotu ispred ikonostasa čuvaju se čestice moštiju svetih Brankovića: sv. Maksima (1516), prepodobne mati Angeline (1520), despota Stefana Slepog i despota Jovana. Uz poslednje srpske despote su: patrijarh Arsenije III Čarnojević, čije je mošti mitropolit Isaija Đaković 1710. doneo iz Beča, patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta, mitropoliti Jovan Georgijević i Petar Jovanović, vojvoda Stefan Šupljikac, Jovan Rašković, kneginja Ljubica i kralj Milan Obrenović. Državna znamenja Knjaževine i Kraljevine Srbije, sa unutrašnje strane crkvenih dveri, krase dva spomenika od belog mermera: manji je „maйcы svoioй Lюbicы“ podigao knez Mihailo, a na većem piše da je kralj Milan – unuk gospodara Nahije šabačke Jeverema Obrenovića – rođen 10. avgusta 1854. i umro 29. januara 1901. godine.
Velika Remeta, jedan od najstarijih fruškogorskih manastira, bila je četvrto odredošte šabačke ekspedicije. Nepokretno kulturno dobro u Sremskom okrugu, osim crkve posvećene velikomučeniku sv. Dimiriju čine kapele sv. Jovana Krstitelja i Uspenja presvete Bogorodice iz 18. veka i 1970. godine. Predanje kaže da je svetinju osnovao kralj Dragutin Nemanjić, tamo gde je pao sa konja i zbog hromosti vladarski tron predao bratu Milutinu. Prvi pisani trag, međutim, sačuvan je u fermanu sultana Sulejmana (1543). Manastirski hram je sagrađen u raškom stilu, ali je građevinskim izmenama tokom XVIII veka pretvoren u baroknu građevinu. Osnova mu je u obliku krsta, a sa zapada se ulazi preko baroknog zvonika koji je jedan od najviših u fruškogorju.
Poslednje odredište Šapčana bili su Sremski Karlovci. Svojevrsni grad – muzej, 6 km udaljen od Novog Sada, pamti habzburško doba i slavi prošlost vojvođanskih Srba. Ima značaj prestonice a sav je u jednoj ulici. Krase ga arhitektonske lepotice, sabrane oko „Česme četiri lava“ iz 1799. godine. Duhovni je i svetovni centar Srpstva, slobodarska luča osmanske provincije Srbije, rodno mesto srpskog obrazovanja i kulture. U vreme Habzburga bio je s(r)edište pravoslavne crkve, a od 1848. intelektualni centar tek proglašenog Srpskog vojvodstva. Danas je to grad kulture, koji osvaja baroknom arhitekturom i pričama o tvorcima istorije. Tradicija i autohtona vina boje sremskokarlovačku sliku, a Fruška Gora i Dunav njen su okvir.
Lepi sremski gradić odisao je drevnošću i sunčanog 20. aprila. Šapčani su u šetnji upoznali njegove znamenitosti. Prvo su razgledali Magistrat, sa čijeg je balkona u maju revolucionarne 1848. proglašeno Srpsko vojvodstvo, današnja Vojvodina. Sa ne manjim zanimanjem potom su pogledali: Sabornu crkvu sv. Nikole, stari Patrijaršijski dvor, danas sedište episkopa sremskog i letnja rezidencija patrijarha srpskog, prvu Srpsku pravoslavnu bogosloviju „Sveti Arsenije Sremac“, u kojoj je Arhiv SANU, Bogoslovski seminar, Karlovačku gimnaziju.
Prva srpska gimnazijska ustanova, osnovana je u Sremskim Karlovcima 1791. kao zadužbina srpskog patrijarha Germana Anđelića i njegovog brata Save, a po zamisli arhitekte Đule Partoša svojom žuto-crvenom fasadom i u 21. veku dočarava srednjovekovno graditeljstvo. U njenim učionicama današnji đaci, uz mermerno oko pesnika Branka Radičevića, izučavaju 12 klasičnih i savremenih jezika.
Pozornicu srednjovekovne srpske tragedije i saborno mesto poslednjih srpskih despota, utemeljivača fruškogorskih manastira, središte državnosti i duhovnog života Srba, Šapčani su ostavili prepuni utisaka i u Šabac krenuli sa molitvom za neugasivost kandila pravoslavne vere i srpske pismenosti i umetnosti.
Tekst i foto: Živana Vojinović
Naslovna fotografija: Na ulazu u prvu srpsku Bogosloviju