Za vreme nemačke okupacije Šapca i Kraljevine Jugoslavije od strane hitlerovske fašističke Nemačke, u vremenu od šestog aprila 1941. godine do oktobra 1944. godine, kada je oslobođen Šabac, sećam se jer sam bio učenik četvororazredne osnovne škole, od školske 1940/41 godine do školske 1943/44 kada sam završio osnovnu školu „Stojan Novaković – Vežbaonica“ koja se u to vreme nalazila u Masarikovoj ulici broj 31, a sada se tu nalazi šabačka Muzička škola, koja vrlo uspešno radi i edukuje učenike, koji postaju poznati muzičari u Srbiji i šire.
Prva šabačka Muzička škola, po oslobođenju Šapca nalazila se u Karađorđevoj ulici u zgradi Zanatskog doma – šabačkog pozorišta odakle se seli u Masarikovu ulicu, u prostorije gde se nalazila poznata šabačka kafana „Mira-Mare“, a po oslobođenju Šapca prostorije šabačke biblioteke. U to vreme direktor Muzičke škole je svestrani, brat Jurij Gradov, koji je svirao nekoliko muzičkih instrumenata a u šabačkoj ženskoj gimnaziji predavao je predmet koji se tada zvao fiskultura. Učesnik je Sve-Sokolskog sleta u Pragu. Posle Oktobarske revolucije, sin beloruskog generala, kao izbeglica obreo se u Šapcu. Kada su 1941. godine Nemci okupirali Šabac, brat-Juru Gradova, Nemci su pozvali na saradnju, on je apriori odbio i rekao „ja sam Jugosloven“. Nemci su ga uhapsili i deportovali u jedan logor u Nemačkoj gde je proveo u zarobljeništvu do 9. maja 1945. godine kada je okončan Drugi svetski rat. Za njegove zasluge, koje je ostavio Šapcu, tadašnja gradska vlast na jednom praznom placu između Masarikove ulice br. 42 i ulice Miloša Obilića, napravila mu je montažnu konfornu kuću, u kojoj je živeo sa suprugom, ruskinjom Kroškom. Moja porodica u to vreme stanovala u Masarikovoj ulici broj 44 a od kuće, gde je živeo brat Jura Gradov, razdvajao je samo plot a na plotu je bila urađena kapija. Svaki dan moji roditelji i brat Jura sa suprugom pili su zajedno kafu, naizmenično jedni kod drugih. Brat Jura i njegova supruga upokojeni su na Donjošorskom groblju u Šapcu. Poslednja društvena organizacija u Masarikovoj ulici, posle kafane „Mira-Mare“, Šabačke biblioteke, Muzičke škole je KUD „Abrašević“, koje je uspešno radilo od prvog dana osnivanja do danas. Afirmisalo je Šabac širom celovite Jugoslavije, Srbije i inostranstvu.
U tom navedenom periodu kada sam bio učenik osnovne škole nismo imali ni jedan čas fiskulture. U blizini škole u Masarikovoj ulici, u velikom dvorištu, poznatog šabačkog pekara Radovana Babića, stanovalo je više porodica, a jedan od stanara bio je i naš učitelj Đ.V. moj i mojih školskih drugarica i drugova. Šapčanin pekar Radovan Babić sa suprugom imao je četiri ćerke: Veru, Nadu, Cocu, Lilu i sina Slobodana Buću. Naš učitelj Đ.V. nije bio nikakav, pedagog već mučitelj, sadista, iživljavao se na nama, učenicima, deci od šest do jedanaest godina. Kažnjavao nas je, bez krivice krive, ostavljao nas je u „zatvoru“, posle nastave, nekoliko sati u zaključanoj učionici, nas kažnjenike, kažnjavao nas je da na času u prisustvu drugarica, zauzimamo razne gimnastičke stavove, da zauzmemo raskoračni stav sa uzručenim rukama. I takvim stavovima na času držao nas je od 15-20 minuta. Za vreme nemačke okupacije školski pribor je bilo teško nabaviti. Posebno sveske, bile su urađene od lošeg papira, pisali smo sa držaljem-perom i mastilom. Mastilo se razlivalo po lošem papiru od koga su izrađene sveske. U nemaštini za vreme nemačke okupacije, naš učitelj Đ.V. cepao nam je sveske. Onda smo mi i naši roditelji, tražili „spas“, da kupimo sveske kod poznatog šabačkog knjižara Čede Gajića koji je sa porodicom stanovao u Masarikovoj ulici broj 79 u to vreme sa poznatim šabačkim lekarima: Ružicom Vojić i Danilom Maleševićem. Inače knjižar Čeda Gajić, sve do 1941. godine, imao je jednu od najboljih knjižara u Šapcu a knjižara se nalazila u Masarikovoj ulici, preko puta šabačke pravoslavne crkve Petra i Pavla! U vreme Kraljevine Jugoslavije u Šapcu su postojale tri (3) osnovne škole. Prva šabačka osnovna škola broj 1 osnovana je na Kamičku u ulici Vuka Karadžića, druga osnovna škola broj 2 „Janko Veselinović“ osnovana je u Donjem šoru u Karađorđevoj ulici. Treća šabačka osnovna škola „Stojan Novaković“ – Vežbaonica nalazila se u Prekom šoru, u Masarikovoj ulici br 31 u to vreme nalazila se u zgradi Podrinjske učiteljske škole. Sve vreme škola – Vežbaonica, svake školske godine, imala je samo – četiri razreda – odelenja: po jedan prvi, drugi, treći i četvrti razred. U vreme Kraljevine Jugoslavije, za vreme nemačke okupacije Šapca, od 1941. godine do 23. oktobra 1944, oslobođenja Šapca i jedan period po oslobođenja Šapca, navedene osnovne škole, svih tih godina, pod teškim uslovima, organizovale su redovna nastava. Pored ove tri navedene osnovne škole krajem 40-tih godina 20-tog veka, osnovana je i počela sa radom osnovna škola „Laza K. Lazarević“. Škola „Laza K. Lazarević“ nalazila se u to vreme u zgradi šabačke gimnazije na prvom spratu. Direktor škole „Laza K. Lazarević“bio je Bojan Pejić, a zamenik direktora Boža Tišma. Učiteljice u školi, i to elitne, bile su: Jevrosima Gajić, Zora Pavlović, Velinka Milinković, Kaja Vasilić, Vinka Dimitrijević, Ljubuška, a profesor francuskog jezika Dragica Stefanović bila je jedna od najlepših Šapčanki.
P.S. Sve ove kolumne koje pišem, bez ikakvih dokumenata, a sve što pišem, iz mog sećanja nekoga i zaboravim. Ali ovim pisanjem ostavljam „MOJ SPOMENIK“ mom voljenom gradu Šapcu.
Posle pedesetih godina 20-tog veka, kada je prestala sa radom „Podrinjska učiteljska škola“, sa radom je prestala i osnovna škola „Stojan Novaković“ – Vežbaonica, jer su se obe škole nalazile u istoj zgradi u Masarikovoj ulici broj 31. U to vreme u Šapcu ostale su samo tri osnovne škole: OŠ „Vuk Karadžić“, OŠ „Janko Veselinović“ i OŠ „Laza K. Lazarević“!
Školske 1960/61 godine u Šapcu osnovane su tri osnovne škole u tri kraja grada u izgrađenim novim školskim zgradama: OŠ „Nata Jeličić“ nalazi se u ulici Vera Blagojević, OŠ „Sele Jovanović“ nalazi se u ulici Žika Popović, OŠ „Stojan Novaković“ nalazi se u ulici Vite Vraštanović – Šipurske livade. OŠ „Laza K. Lazarević“, koja se nalazila na prvom spratu zgrade šabačke gimnazije, preseljena je u novu zgradu škole koja se nalazi na kraju desne strane Masarikove ulice. Te školske 1960/61 godine počela je da se obavlja nastava i u „Laza K. Lazarević“, školi kao i u novootvorenim školama. U vreme postojanja Kraljevine Jugoslavije, sve do oslobođenja Šapca 23. oktobra 1944. godine, u Šapcu su postojale samo četiri srednje škole koje su nastavu, nastavni proces, obavljale u teškim uslovima, U zgradi šabačke gimnazije, boravili su nemački vojnici. U to vreme u Šapcu srednje škole su bile: dve gimnazije: posebno, ženska gimnazija i muška gimnazija. Razdvojene gimnazije nastavni proces obavljale su posebno svaka za sebe, a školske 1948/49 godine sastavljene su u jednu i od te navedene školske godine nosila je naziv Viša mešovita gimnazija. A odelenja su bili sastavljeni od učenica i učenika. Pored gimnazija u Šapcu su bile još samo, Podrinjska učiteljska škola i Ratarska škola. Po oslobođenju Šapca i završetku Drugog svetskog rata 9. maja 1945. godine osnovano je i počelo sa radom još nekoliko srednjih škola: Medicinska škola, počela je sa radom samo sa jednim odelenjem „babica“, ne na Bairu u ulici Cara Dušana, u zdanju poznatog šabačkog lekara Andre gde se sada nalazi, već se Medicinska škola, kada je osnovana, nalazila u jednoj od tri nove zgrade. Zgrada gde je počela sa radom Medicinska škola nalazila se u ulici Jovana Cvijića do robne kuće „Roda“ i desnog ugla Grmićske ulice. Te tri zgrade pravi Šapčani i sada nazivaju „Nove zgrade“, zato što su po oslobođenju Šapca, izgrađene prve i koje su imale svu infrastrukturu a u to vreme vrlo konforne. Ovo pišem da se zna, šabačka „babica“ Danka Pavlović, pohađala je u toj novoj zgradi Medicinsku školu kao akušerska babica, a sada živi i stanuje u stambenoj zgradi na „Trkalištu“ u ulici „Prote Smiljanića“ 48 ulaz „D“ i iz svog stana sa setom gleda, zgradu šabačke ortopedije, ginekologije, hirurgije gde je na odelenju šabačke ginekologije radila sve do odlaska u penziju.
Posle nekoliko godina Medicinska škola nastavila je rad u dr Andrinom zdanju u ulici Cara Dušana, gde se i sada nalazi, i jedna je od boljih šabačkih srednjih škola. Krajem 40-ti godina 20-tog veka u Šapcu osnovane su srednje škole: preko puta fabrike HI „Zorka“ osnovana je hemijska škola „Boris Kidrič“. U Ratarskoj školi, na magistralnom putu Šabac-Loznica, po oslobođenju Šapca osnovane dve srednje škole: Poljoprivredna i Veterinarska škola, koje su pohađale deca-učenici iz Šapca, okolnih mesta, drugih Republika, iz Vojvodine. Jedan od učenika, koji je završio veterinarsku školu bio je Kamenko Katić, koji je bio medijska ličnost pa je na RTS-u svako veče, obaveštavao gledaoce o vremenskoj prognozi. Novootvorene škole u Šapcu bile su škola učenika u privredi „Kosta Abrašević“ zanatska škola, koje u Kraljevini Jugoslaviji u Šapcu nije postojala. Osnovana je po oslobođenju Ekonomska škola i počela je sa radom u zgradi OŠ „Vuk Karadžić“, pa u zgradi, gde je sada šabački Muzej, pa kad je prestala sa radom Učiteljska škola, Ekonomska škola se i sada nalazi gde je bio internat Učiteljske škole, zgrada Zadužbine Stane Milanović.
NASTAVIĆE SE
Pavle Pavlović-Paja „Labud“