Dana 21. maja sa početkom u 12 časova održana je konferencija za medije i širu zainteresovanu javnost povodom moguće izgradnje kamenoloma na planini Cer. Događaj je organizovala neformalna građanska inicijativa EKO CER ispred Planinarskog doma „Lipove vode“ na planini Cer. Povod za održavanje ove konferencije bilo je izdavanje saglasnosti Ministarstva rudarstva i energetike Vlade Repubike Srbije za vršenje istražnih radova za iskopavanje granita preduzeću „Rudar RNM“iz Beograda o čemu je javnost informisana početkom aprila od strane neformalne građanske inicijative EKO CER. Ova informacija je veoma zabrinula meštane obližnjih sela, kao i vlasnike vikendica na planini Cer, stručnu javnost, ekološke aktiviste, kao i sve istinske ljubitelje prirode, imajući u vidu da se područje potencijalnog kamenoloma nalazi u režimu 2. stepena zaštite prirode. Takva vrsta delatnosti dovela bi do eksploatacije šume, ugrozila kulturna dobra u neposrednoj blizini (Konjuša i Trojanov grad), zaštićene vrste ptica koje ovde borave, ali i značajno uticala na kvalitet živeta i postojeću poljoprivrednu proizvodnju u obližnjim naseljima.
Aktivisti EKO CER-a obratili su se nadležnim institucijama u oblastima urbanizma, zaštite prirode i kulturnih spomenika kako bi dobili relevantne i tačne podatke o pokrenutom postupku. U međuvremenu je preduzeće “Rudar RNM” dana 18.5. 2021. dodine obavestilo javnost da odustaje od gradnje kamenoloma.
Inicijatorka neformalne građanske inicijative EKO CER Ana Pavlović prisutne je upoznala sa infomacijama o tome da su i Zavod za zaštitu prirode Srbije i Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo odbili da izdaju saglasnosti preduzeću RUDAR RNM d.o.o. iz Beograda, svaki unutar svojih nadležnosti koje se odnose na zaštitu priorde, odnosno kulturnih dobara na području planine Cer. Bez saglasnosti ovih institucija, ne može pokrenuti nijedan dalji pravni korak koji bi doveo do izgradnje kamenoloma. “Imajući u vidu dosadašnja iskustva sa kamenolomima širom Srbije, svaki naredni korak ovog investitora u vezi sa mogućom izgradnjom kamenoloma, značio bi rušenje pravnog poretka, a istovremeno i novu mobilizaciju za odbranu Cera i njegove prirode”, istakla je Pavlović.
Ona se takođe osvrnula i na Nacrt Prostornog plana planine Cer koji nije usvojen, ali predviđa izgradnju memorijalnog kompleksa i promociju masovnog turizma na ovoj planini, čemu se protive kako aktivisti ove inicijative, tako i brojna druga stručna i šira javnost. “Zbog svojih izuzetnih prirodnih odlika i istorijskog nasleđa, Cer zaslužuje dalji razvoj u pravcu očuvanja tih vrednosti i promocije eko turizma. U narednom periodu zahtevaćemo da se sva sredstva planirana za izgradnju memorijalnog kompleksa preusmere na postojeći, koji se nalazi u selu Tekeriš. Dodatno, pokrenućemo i inicijativu da se najvažnije topografske tačke Cerske bitke proglase za posebne prostorne kulturno-istorijske celine. Time ćemo pomoći da se zaštiti priroda Cera i on će ostati planina pobednik” zaključila je Ana Pavlović, inicijatorka neformalne građanske inicijative EKO CER.
Dodatne informacije i kontekst
Početkom aprila pretražujući sajtove ministarstava u pregledu informacija koja su u vezi planine Cer i potencijalne gradnje Memorijalnog kompleksa na Ceru došlo se do informacije o geološkim istraživanjim na planini Cer, Uvidom u dostupnu dokumentaciju na sajtu Ministarstva rudarstva i energetike, koja se nalazila na Oglasnoj tabli sajta ministarstva, u Rešenju pod brojem: 310-02-01568/2020-02 od 2.10.2020., ministarstvo je dalo odobrenje PD RUDAR RNM d.o.o. iz Beograda da počne sa pripremanjem i dostavljanjem dokumentacije za Izvođenje primenjenih i geoloških istraživanja granodiorita kao tehničko-građevinskog kamena na lokalitetu Dvorište kod Šapca. Prema uvidu u dostupnu mapu istražnih geoloških radova istražno područje nalazi se na planini Cer, na području grebena Cera i obuhvata nekoliko hektara šumskog pojasa , koji se nalazi u II režimu zaštite budućeg zaštićenog područja Predeo izuzetnih odlika I kategorije planina Cer.
U skladu sa informacijama do kojih smo došli odmah smo obavestili stručnu javnost, koja vrši multidisciplinarna naučna istraživanja biodiverziteta područja planine Cer; koja vrši istraživanja i zaštitu arheoloških nalazišta i spomenika kulture na području Cera; iz oblasti rudrstva i geologije; ekološka pokrete i udruženja; građanske inicijative i aktiviste; advokate i pravnike. Takođe, smo obavestili i javnost o opasnosti koja preti Ceru.
Nadležnim ustanovama za zaštitu spomenika kulture i zaštitu prirode Srbije, kao i od nadležnog organa za poslove urbanizma na nivou lokalne samouprave Šapca, poslali smo zahteve za informacije od javnog značaja o uslovima i mišljenjima, za odobrenje ili ograničenje, koja su dostavili PD RUDAR RNM d.o.o. iz Beograda za Projekat primenjenih geoloških istraživanja granodiorita kao tehničkog građevinskog kamena na lokalitetu „Dvorište“ kod Šapca.
Odgovori koje smo dobili su sledeći:
Zavod za zaštitu prirode Srbije– ODBIO je zahtev i nije izdao uslove zaštite prirode PD RUDAR RNM d.o.o. iz Beograda. U rešenju su naveli: Istražni prostor nalazi se unutar zaštićenog područja Predeo izuzetnih odlika Planina Cer, u režimu zaštite II i III stepena, području ekološki značajnog područja „Cer“ i području staništa strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta.
Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo– doneo je uslove čuvanja, održavanja i korišćenja za izradu Projekta primenjenih geoloških istraživanja granodiorita kao tehničkog građevinskog kamena na lokalitetu „Dvorište“ kod Šapca u kojima je naveo sledeće: Na istražnom prostoru nalaze se Spomenik kulture ranovizantijsko utvrđenje Konjuša i evidentirano kulturno dobro Trojanov grad. ZABRANJENO je izvođenje bilo kakvih radova na prostoru Nepokretnog kulturnog dobra i 300m od bedema evidentiranog kulturnog dobra.
Odeljenje za Urbanizam GU grada Šapca– izdao je Informaciju o lokaciji po zahtevu privrednog društva “Rudar RNM” d.o.o. Beograd. U kojem se navodi sledeće: Lokalitet Dvorište prema Prostornom planu grada Šapca nalazi se u zonama šumskog zemljišta, poljoprivrednog zemljišta, zatečenih i sezonskih domaćinstava, priobalja i vodene površine, vikend zone i zoni IBA područja. Lokalitet “Dvorište” se nalazi najvećim delom van građevinskog reona. U Informaciji o lokaciji u delu Posebni uslovi, navodi se sledeće: Na osnovu člana 42. stav 8. Zakona o zaštiti prirode Ministarstvo zaštite životne sredine Republike Srbije je 15.07.2019. godine na internet stranici Ministarstva, obavestilo javnost o postupku pokretanja zaštite Predela izuzetnih odlika “Planina Cer”. Površina za izvođenje geoloških istraživanja granodiorita koja je definisana koordinantnim tačkama, nalazi se delom u obuhvatu prostora koji je u postupku za proglašenje Predela izuzetnih odlika “Planina Cer” i to na području režima zaštite II stepena na kojem između ostalog nije dozvoljena ekspolatacija mineralnih sirovina. Potrebno je da se obratite ZZPS, radi dobijanja uslova o mogućnostima i ograničenjima za izvođenje geoloških istražnih radova.
Zaštićene i strogo zaštićene vrste (flora, fauna i ornitofauna), koje se nalaze u istražnom prostoru
Prema dostupnim podacima lokalitet “Trojanov grad – Konjuša”, koji je deo IBA područja Cera, značajan je kao nekadašnje gnezdilište najznačajnijih i ugroženih vrsta ptica: orla kstaša i orla kliktaša. Kliktaš je povremeno prisutan u prolazu. U istražnom prostoru prisutne su sledeće zaštićene vrste gnezdarica: šumski zvižduk, belovrata muharica, carić i veliki detlić. Od noćnih grabljivica gnezdarica je šumska sova.
Prema dostupnim podacima Zavoda za zaštitu prirode Srbije na istražnom prostoru evidentirane su zaštićene divlje biljne i životinjske vrste: Limodorum abortivum (višegodišnja zeljasta biljka iz porodice kaćunki ), Cephalanthera longifolia (Bela zavrata, dugolisna naglavka – iz porodice planinskih orhideja), Rana graeca (Grčka žaba), Bombina bombina (Žutotrbi mukač -žaba), Bufo bufo (Obična krastača), Rana dalmatina (Šumska žaba), Salamandra salamandra (Šareni daždevnjak), Tegenaria sylvatica (vrsta pauka), Vipera ammodytes (Poskok), Zamenis longissimus (Smuk).
Šumski ekosistem ovog područja čine šume hrasta, tipa cera (Quercetum cerris), koji predstavlja osetljivo stanište usled slabe i spore obnovljivosti, prema Pravilniku o kriterijumima za izdvajanje tipova staništa , o tipovima staništa, osetljivim, ugroženim, retkim i za zaštitu prioritetnim tipovima staništa i o merama zaštite za njihovo očuvanje.
Zaštićeni i evidentirani spomenici kulture i područje koje ima karakter prostorne kulturno-istorijske celine od izuzetne važnosti za Republiku Srbiju, koji sa nalaze u istražnom prostoru
Prema dostupnim podacima Arheološkog instituta, koji su rezultat projekta Arheologija Srbije: kulturni identitet, integracioni faktori, tehnološki procesi i uloga centralnog Balkana u razvoju evropske praistorije (OI 177020) Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije, u 2014. godini došlo se do rezultata arheoloških istraživanja praistorijskih objekata na lokalitetu Trojanov grad: Iako mala po obimu, istraživanja na Trojanovom gradu potvrdila su da se na ovom prostoru u prelaznom periodu iz bronzanog u gvozdeno doba nalazilo gradinsko naselje sa moćnim bedemom od ređanog kamena, opasanim širokim i plitkim rovom. Slične gradine registrovane su i istražene tokom prethodnih godina u neposrednoj okolini Trojanovog grada (Bulatović, Filipović, Gligorić 2017). Utvrđenja su očigledno bila deo kompleksnog, za sada još nedovoljno poznatog i proučenog naseobinsko-odbrambenog sistema iz starijeg gvozdenog doba i verovatno su predstavljale vojna i ekonomska uporišta usko povezana sa brojnim rudnim ležištima severozapadne Srbije, na prvom mestu bakra i kalaja, ali i srebra i gvožđa (Bankoff et al. 2013).
Prema dostupnim podacima Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo – Trojanov grad pripada kasnoantičkim utvrđenjima i datira u III v.n.e.. U antičko vreme je predstavljao neku vrstu stanice i osmatračnice. Trojanov grad je jedinstven objekat, kako po svojoj lokaciji tako i po sadržaju i očuvanosti ostataka. Jedan je od retkih lokacija u Srbiji na kojoj postoje tragovi izuzetno kvalitetne kamene arhitekture starijeg gvozdenog doba. Tako da po svojoj vrednosti sigurno prelazi lokalni nivo.
Prema rešenju Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, pod br: 561/3, donetom 20.05.1975. godine, ranovizantijsko utvrđenje Konjuša u ataru sela Miloševac, SO Šabac, ima svojstvo SPOMENIKA KULTURE. U obrazloženju rešenja dalje se navodi: Arheološki lokalitet Konjuša datira u epohu rane vizantije, odnosno u V/VI v.n.e., na osnovu arheoloških iskopavanja. Utvrđenje se nalazi na mestu odakle se vrlo lako može kontrolisati Savska dolina i Srem.Utvrđenje je imalo pored kontrole ove nemirne teritorije za cilj i sprečavanje varvarskih prodora na jug prema vizantijskim teritorijama u centru Balkan. Poseban značaj utvrđenja na lokalitetu Konjuša jeste taj što je to za sada jedino konstatovano ranovizantijsko utvrđenje na delu limesa zapadno od Beograda.
Prostorna celina Trojanov grad – Konjuša ima karakter prostorne kulturno-istorijske celine od izuzetne važnosti za Republiku Srbiju, jer se na ovom prostoru vodila prva borba u toku Cerske bitke 15/16. avgust 1914. godine. Sam front početka Cerske bitke zauzima mnogo veću površinu. Na lokalitetu Konjuša 15.08.1914. godine je zanoćila 21. Landver divizija, koju je iznenadio II Prekobrojni puk iz sastava Kombinovane divizije iz 2. Srpske armije. Noćnim bojem između srpske i austrougarske armije, koji se vodio upravo na ovom prostoru, počela je čuvena Cerska bitka, Prva pobeda srpske vojske i Prva saveznička pobeda u Prvom svetskom ratu. Prema dostupnim istorijskim podacima iz Cerske bitke na prostoru Trojanovog grada nalazio se štab 21. Landver divizije. Sam greben Cera, sve do najvišeg vrha Cera, bio je centralni deo fronta Cerske bitke.
Prema svim gore navedenim podacima, o zaštićenim i strogo zaštićenim vrstama biljaka i životinja; zaštićenim i evidentiranim nepokretnim kulturnim dobrima; prostoru koji ima karkter prostorne kultno-istorijske celine; nalazimo da se u granicama planirnog istražnog prostora koji se prema slobodnoj proceni prostire na 30ha nalaze izuzetno vredne prirodne vrednosti i deo zaštićenog kulturnog nasleđa Republike Srbije koje datira u nekoliko istorijskih epoha. Ako bi se krenulo u istražne radove geoloških istraživanja granita na ovom prostoru nepovratno bi bile uništene retke i zaštićene vrste i spomenici kulture od izuzetne važnosti za Republiku Srbiju. Kada govorimo o Cerskoj bici, nepovratno bi bila razorena i uništena prostorna celina koja ima izuzetnu važnost za istoriju Srbije , ali isto tako ima izuzetnu važnost i za svetsku istoriju, tu pre svega mislimo na vojnu istoriju Prvog svetskog rata.
Posebno bi se negativan uticaj kamenoloma odrazio na socio-ekonomski razvoj sela u Pocerini i Jadru, poljoprivredne kulture koje se gaje na ovom području, demografiju. Što se tiče vikend naselja na Ceru ona bi nestala, tj. bila uništena.
Sa obzirom na novonastalu situaciju i informaciju koja je došla u javnost, mislimo na saopštenje RUDAR RNM d.o.o. koje je poslato medijima, Podrinske i Nova S, u kojem stoji da PD RUDAR RNM d.o.o. odustaje od istražnih radova i celog projekta zbog nemogućnosti da prikupi potrebnu dokumentaciju zbog nedobijanja pozitivnih uslova od nadležnih ustanova, možemo da smatramo da je opasnost po priodno i kulturno nasleđe, kao i meštane sela i vlasnike vikendica na Ceru, prošla.
Međutim, poučeni iskustvom na primerima iz cele Srbije kada se radi o geološkim istraživanjima, eksploataciji minerala i rudnih resursa, gde se ne poštuju u potpunosti odluke nadležnih ministarstava, gde se i pored nepotpune dokumentacije za početak izvođenja radova vrše istraživanja i eksploatacije, imamo da saopštimo sledeće:
U slučaju da se krene sa bilo kakvim radnjama (istraživanja, eksploatacija) koje su u suprotnosti sa zakonom i dostavljenim uslovima nadležnih ustanova, Inicijativa EKO CER će upotrebiti sva pravna sredstva pred domaćim i međunarodnim institucijama da se svaka protivzakonita radnja spreči, od nje da se odustane i izvršilac bude sankcionisan. Takođe, u slučaju da nadležno ministarstvo proceni da je granit sa Cera potreban kao strateški resurs za pravljenje puteva (granit u ovom delu Cera je mlađi od 500.000 godina i odličnog je kvaliteta da se koristi kao podloga za puteve, stručno mišljenje geologa) i ukoliko budu insistirali na geološkim istraživanjima, otvarnju kamenoloma i eksploataciji granita i u saglasnosti sa Vladom Republike Srbije potencijalni projekat proglase za projekat od Nacionalnog interesa smatraćemo, na osnovu negativnih mišljenja nadležnih ustanova koja su sada dobijena, da krše zakone i Ustav Republike Srbije i shodno tome ćemo se tako i odnositi.
Svaku pozitivnu promenu uslova koju nadležne ustanove budu u budućnosti dale, bilo da se radi o geološkim istraživanjima ili gradnji objekta od veštačkih materijala (beton, gvožđe, staklo) koji bi zauzeo veliku površinu na grebenu Cera u II ili III režimu zaštite, a koji bi na prirodu imao negativan uticaj , smatraćemo za pritisak na ustanove od strane ministarstva nadležnog za realizaciju projekta i Vlade Republike Srbije, shodno tome ćemo se i odnositi.
Planina Cer je deo Ekološke mreže Srbije kojom su zaštićene sve prirodne vrednosti i retkosti u skladu sa NATURA 2000, koja je ekološka mreža zaštićenih područja EU. Srbija je potpisnik Bernske konvencije o zaštiti evropskih divljih vrsta i prirodnih staništa i obavezujući je međunarodni pravni instrument u području zaštite prirode, koji pokriva prirodnu baštinu evropskog kontinenta i nekih država Afrike. Bernskom konvencijom definisana je zaštita zaštićenih područja, ekološke mreže, zaštita vodozemaca i gmizavaca, ptica, beskičmenjaka, biljaka, gljiva, klimatske promene i biološke raznovrsnosti. Srbija je ratifikovala potpis 2008. godine,
Svaki budući projekat koji se bude izvodio ili se neki od postojećih bude menjao na području Cera, a tiče se prirode i zaštite životne sredine i javnost ne bude blagovremeno obaveštena i uključena u odlučivanje smatraćemo da su prekršena prava o dostupnosti informacija, učešću javnosti u donošenju odluka i pravo na pravnu žaštitu u pitanjima životne sredine. U skladu sa tim obratićemo se domaćim i međunarodnim institucijama pred kojima ćemo tražiti sva prava. Srbija je potpisnik Arhuske konvencije, koja je definisana članom 74. Ustava Republike Srbije.
Što se tiče Memorijalnog kompleksa, koji je pomenut na početku ovog saopštenja, zalagaćemo se da se on izbriše iz Prostornog plana područja posebne namene planina Cer, koji još uvek nije usvojen. Memorijalni kompleks, isto kao i geološka istraživanja granita, nije dobio pozitivne uslove od Zavoda za zaštitu prirode Srbije. U Rešenju za izdavanje uslova za izradu Prostornog plana područja posebne namene izdatim 25.4.2018. godine, pod 03 br. 019-944/2, koje je doneo Zavod za zaštitu prirode Srbije na zahtev Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture vidi se, iz tačaka pod brojem 8., 13. i 14., da nisu dobijeni uslovi kako je to zahtevano u važećoj dokumentaciji u kom se obuhvat nalazi. Upravo iz navedenih razloga tražićemo da se dosadašnja i buduća sredstva koja su iz budžeta Republike Srbije prebačena i ona koja su planirana da se izdvoje za izgradnju MK preusmere ka Spomen-kompleksu Cerska bitka u Tekerišu da se on proširi, muzejska postavka osavremeni i modernizuje i da se dopuni novim sadržajima. Tražićemo da se predloženi PP sa određenim korekcijama usvoji, ali bez MK.
Prema svemu navedenom možete zaključiti da smo spremni da se borimo svim pravnim sredstvima za planinu Cer, što ćemo i uraditi ako Cer bude doveden u takvu situaciju. Iskreno, se nadamo da neće biti potrebe za ovako radikalne poteze i da ćemo i dalje bez osećaja straha za naš Cer gledati u pravcu planine POBEDNIK i biti ponosni potomci cerskih junaka koji su zahvalni svojim precima na njihovim besmrtnim delima i žrtvi koju su podneli za Srbiju, da bismo mi mogli danas slobodno, ponosno i uzdignute glave da stojimo na ovom mestu.
Na kraju ovog saopštenja želimo da se zahvalimo na pomoći, stručnim savetima, smernicama i podršci , stručnoj javnosti, svim ekološkim udruženjima i pokretima, Građanskim inicijativama, celokupnoj javnosti koji su ova dva meseca dok je trajala naša zajednička borba protiv geoloških istraživanja granita bili uz nas. Sada bih sve zamolila da sve svoje snage usmerimo ka Jadru, Rađevini, Kolubari i svim područjima u Srbiji koja su u problemu ekocida.
Posebna zahvalnost medijima Podrinske i TV Nova S, kao i ostalim medijima, koji su od početka sa nama i koji su nam pomogli da problem Cera stigne do šire javnosti!
Planina Cer, 21. maj 2021. godine
Inicijativa EKO CER