DRUŠTVO PRIJATELJA HLANDARA U REPUBLICI SRPSKOJ I CRNOJ GORI (2)
U verski i kulturni centar Bokolja, iz kojeg se pruža veličanstven pogled na ceo Bokokotorski zaliv, ušli su tiho i pobožno. U svetinji, okruženoj bujnom vegetacijom i mirisom mora, priključili su se masi vernika koji su u manastirskoj porti prisustvovali svetoj nedeljnoj liturgiji jer u crkvi nije bilo mesta. Tabla sa reljefnim likom Aleksandra I Karađorđevića, postavljena na zid koji opasuje manastir, podsetila ih da je 6. oktobra 1934. vladar Kraljevine Jugoslavije bio na istom mestu i Bogu se molio pred polazak u Marsej. Istorija svedoči da je nakon tri dana u Francuskoj ubijen, kao „prva žrtva evropskog nacifašizma“, a tragediju je – prema urbanoj legendi – sam najavio povukavši konopac zvona za upokojenje umesto onog koje poziva na molitvu.
Viševekovna je drevnost manastira, dva kilometra udaljenog od Herceg Novog. Prva od tri crkve te pravoslavne svetinje, koja ima bogatu riznicu bogoslužbenih i rukopisnih knjiga i relikvija, posvećena je sv. Savi i podignuta sredinom XV veka. Desetak godina kasnije sagrađen je hram Uspenja Bogorodice, kao zadužbina hercega Stefana Vukčevića, a 1565. kompletno je živopisan. Velika manastirska crkva, takođe posvećena Uspenju Bogorodice, završena je u drugoj polovini XVIII veka.
Šapčani su se iz Savine uputili u Herceg Novi, jedno je od najlepših mesta na crnogorskom primorju. Grad i luka podno Orjena, koji postoji od XIV veka a smešten je na ulazu u Boku Kotorsku, dočekao ih okupan suncem. U osvajanje njegovih stepeništa, zbog kojih ga zovu i „gradom stepenika“, krenuli su prkoseći izuzetno visokoj temperaturi. U pratnji vodiča razgledali su znamenitosti i lepote koje su stvarale različite civilizacije: videli su drevna sakralna i verska zdanja, kamene kuće i uske ulice popločane kamenom, „Trg od knjige“, šetalište ispunjeno kafićima, a u jednoj od niša u gradskim zidinama potpisnik ovih redova otkrio je bistu grofa Marka Vojnovića Hercegovskog (1732-1807), potomka kosovskih Srba i admirala ruske carske flote.
Bokokotorski zaliv, potom, prešli su trajektom i uputili se u Cetinje. U grad-muzeja i velikog Njegoša, smešten podno Lovćena, stigli su nakon polusatne vožnje. Prestonica stare i nove Crne Gore dočekala ih pusta. Uvazduhu je iskrila toplota, a parkinzi ispred autentičnih objekata – u kojima su smeštene državne ustanove – bili su potpuno prazni. Važan duhovni, istorijski, kulturni i turistički centar bio je bez turista, a Njegoševa Biljarda, Umetnička galerija i svi muzeji bez posetilaca.
Cetinjski manastir i crkvu posvećenu Rođenju presvete Bogorodice šabački hilandarci su prvo posetili. Svetinja, sagrađena 1484. godine kao zadužbina Ivana Crnojevića, veliko je duhovno središte i sedište crkvenog i političkog života Crne Gore. U njoj je u vreme Đurđa Crnojevića radila štamparija (1492-1946), u kojoj su štampane prve srednjovekovne srpske knjige pa i „Oktoih“. Manastir je srušen krajem XVII veka, a 1876. knez Nikola je na njegovim temeljima podigao crkvu i konake. Tu se i danas čuva bogata riznica rukopisnih knjiga i bogoslužbenih predmeta.
Nakon celivanja ikona i poklonjenja moštima sv. Petra Cetinjskog krenuli su Šapčani u obilazak još dve istorijsko-kulturne ustanove. Prvo su posetili Muzej kralja Nikole, podignut 1863. kao rezidencijalno zdanje i dvor poslednjeg crnogorskog vladara. Muzejska postavka u njemu otvorena je 1926. godine, a obuhvata 12 soba i rekonstruiše život na dvoru, i kulturnu, vojnu i političku istoriju Crne Gore. „Kraljev kabinet“ čuva autentični raskošno rezbareni radni sto i tron, vitrine sa ličnim i lovačkim oružjem, ordenje dobijeno od evropskih vladara i odlikovanja koja svedoče o važnim istorijskim i porodičnim događajima dinastije Petrović-Njegoš. U prostoriji sa kaminom, nekadašnjem mestu susreta crnogorskih glavara, nalazi se autentičan bilijarski sto. Tu su i serije poštanskih maraka od 1874. do proglašenja kraljevine Crne Gore (1910), prvi perperi iskovani u niklu, bakru, srebru i zlatu, ratne zastave, delovi odeće dvorskih službenika, narodna nošnja kneginjica, i uniforme koje je kralj nosio kao počasni zapovednik ruske, srpske i austrougarske vojske.
Muzej kralja Nikole ima i biblioteku sa više od 10.000 starih knjiga i muzikalija, među kojima su i one iz Crnojevića štamparije. Među njima je i „Balkanska carica“, drama u tri čina, i druga poznata dela Nikole I. Posetili su Šapčani i ostale muzejske prostorije: „Indonežanski salon“, „Petrov salon“, „Veliku trpezariju“, „Porodičnu trpezariju“, „Kraljev prijemni salon“, „Diplomatski salon“, „Kraljičin prijemni salon“, „Spavaću sobu kralja Nikole“, „Čajni salon“, „Kraljičinu spavaću sobu“, „Sobu kneginjice Ksenije“, lepotice koja je bila kraljev sekretar i strastveni fotograf, i „Sobu kneginjice Vjere“, koja je svirala klavir, slikala i bila poliglota.
Biljarda, nakon Cetinjskog manastira novi Njegošev dom, bila je drugi muzej koji su putnici iz Šapca s pažnjom razgledali. Istorija svedoči da je sagrađena 1838. i da je ime dobila nakon kupovine bilijara (1839). Njenih 25 prostorija koristio je i knez Danilo, a od 1867. knez Nikola. Bila je potom Bogoslovsko-učiteljska škola, Devojački institut, Muzička škola i Ministarstvo vojno, a Njegošev muzej postala je 1951. godine pri obeležavanju stogodišnjice smrti najvećeg Crnogorca. Danas čuva brojne važne dokumente: objavu iz 1834. o proglašenju Petra I za sveca, protokol o razgraničenju Crne Gore i Austrije iz 1841, ugovor o miru sa Turskom iz 1842, teleskop iz 1835. i državnu kasu, koju je Njegoš 1836. doneo iz Mletaka. Tu su i biste likova iz „Gorskog vijenca“, prvo izdanje „Luče mikrozme“, originalna odeća vladarevih telohranitelja, perjanika i gvardije, vojno-policijskih odreda, pa i crnogorskih senatora.
Neverovatno krupne kišne kapi, praćene prodornom grmljavinom, počele su da padaju dok su Šapčani ulazili u Cetinjski manastir. Iznenadna promena vremana zabrinula je sve, ali se do izlaska iz Biljarde nebo smirilo i omogućilo da petnaestina najhrabrijih ode na Lovćen i pokloni se crnogorskom vladici i vladaru. Do velelepnog mauzoleja Petra II Petrovića Njegoša (1813-1851), velikana koji je uzvisio Srpstvo a svoj lirsko-epski spev „Gorski vijenac“ posvetio „prahu oca Srbije“, stigli su savladavši stepenište probijeno kroz tunel u planinskom masivu.
A kada su „osvojili“ i poslednji od 461 stepenika, zastali su pred monumentalnom građevinom. Tamo gde je nekada bila Njegoševa zavetna crkva, kapela koju je oko 1845. podigao u slavu Petra Cetinjskog da bi u njoj počivao, dočekale ih dve karijatide. Ogromne kamene žene, poput sveštenica u Artemidinom hramu, od 1974. čuvaju ulaz u filozofsko-pesničko svetilište na vrhu Lovćena. Iza njih, po zamisli jugoslovenskog i hrvatskog vajara i arhitekte Ivana Meštrovića (1883-1962) a po razradi njegovog kolege Harolda Bilinića, samuje mermerni Njegoš. Velikan, 28 tona težak, sa knjigom u krilu, odeven u crnogorsku narodnu nošnju, mirno dočekuje goste. A gimnazijski profesor filozofije Veroljub Ilić, predsednik šabačkog Društva prijatelja Hilandara, kleknuo je pred filozofom i refleksno-lirskim pesnikom.
Nakon posete Njegoševoj kripti, hilandarci iz Šapca „osvojili“ su Jezerski vrh. Na visinu od 1.657 metara i vidikovac u Nacionalnom parku Lovćen, po ideji Jasmine Moskovljević, izneli su zastavicu Crne Gore. Na povratku u 21 km udaljeno Cetinje, zastali su u Ivanovim koritima i na izvoru natočili vodu za povratak. Time je okončana dvodnevna poseta Republici Srpskoj i Crnoj Gori, zamišljena kao poklonjenje velikanima – Jovanu Dučiću i Petru II Petroviću Njegošu.
Živana Vojinović
Naslovnafotografija: Šapčani u manastiru Savina