ZAPISI IZ POMRAČENE ZEMLjE
Ovaj tekst pišem već nekoliko meseci, prepravljam ga, dodajem, „samocenzurišem“. Takođe, razmišljao sam da li da ga objavim ili ne jer ne bih da nanesem neku „štetu“ takozvanoj opoziciji u ovom teškom momentu za građane Srbije. Bez obzira šta o toj opoziciji mislim. Ali iz jednog, kratkog i slučajnog, razgovora sa visokopozicioniranim pripadnikom šabačke opozicije shvatio sam da oni samo gledaju svoje lične interese. I da nam od njih nema pomoći pa sam ipak odlučio da tekst objavim kako bi kroz istoriju srpskog parlamentarizma moža shvatili zašto smo ovde gde jesmo. Mada, voleo bih da nam je „istorija“ bila drugačija!? Jer, sva nesreća naroda sa ovog prostora upravo potiče od ljudi koji su se bavili „politikom“ i koji su umislili da su oni važniji od naroda, institucija, države…
Naša propast nije započela sa Aleksandrom Vučićem i trenutkom kada je potpuno uzurpirao vlast u Srbiji, ona je sa njim samo kulminirala. Jer, sve je počelo godinu i mesec dana po padu „Berlinskog zida“ kada se očekivalo da će 9. decembar 1990. godine biti praznik demokratije u „državi“ Srbiji. Naime toga dana održani su prvi višestranački izbori posle Drugog svetskog rata a na njima je učestvovalo četrdesetčetiri (da, dobro ste pročitali 44) stranke i neke grupe građana.
Višestranačje
Uz RTS koji je tada bio pod kontrolom SPS-a (Slobodana Miloševića) i nemogućnosti da se kontrolorima pokrije većinski deo Srbije (naročito Kosova), sem Beograda, Slobodan Milošević, na predsedničkim izborima, odneo je apsolutnu pobedu. Osvojio je 3.285.799 glasova ili 67.71% izašlih birača.
Da li da sebi obezbede neku ličnu popularnost ili iz nekih drugih razloga na prvim posleratnim, demokratskim, izborima učestvovalo je tridesetdva (32) lica od kojih su njih 20 bili kandidati grupe građana. Najpoznatije ime, među kandidatima grupe građana, bio je dr Vojislav Šešelj koji je osvojio skromnih 96.277 (1,98 %) glasova a svojim nastupom na televizijskom predstavljanju pažnju, sa „četkama i metlama“ je privukao Nikola Šećeroski koji je pokazao da će izbori imati i dozu humora.
Najozbiljniji, ako se to tako može nazvati, protivkandidati Slobodanu Miloševiću (SPS) bili su Vuk Drašković (SPO) sa osvjenih 824.674 (16,99%) glasova i dr Ivan Đurić, univerzitetski profesor, kandidat Saveza reformskih snaga Jugoslavije (SRSJ), Ante Markovića i Udruženja za jugoslovensku demokratsku inicijativu (UJDI) koji je osvojio 277.398 (5,72 %). „Zapažen“ rezultat, četvrti po redu, imao je i dr Sulejman Ugljanin kandidat „Stranke demokratske akcije“ koji je osvojio 109.459 (2,26 %) glasova.
Na parlamentarnim izborima Miloševićev SPS je osvijio skoro milion glasova manje od njega, 2.320.587 (48,15%) glasova, što im je, ipak, donelo 194 poslanička mandata od 250. Srpski pokret obnove osvojilo je 19 manata, Demokratska stranka 7, Savez reformskih snaga Jugoslavije za Vojvodinu (osnovao Ante Marković) 2, Narodna seljačka stranka 1, Stranka saveza seljaka 2 mandata, Srpska demokratska stranka 1, Udruženje za jugoslovensku demokratsku inicijativu (UJDI) 1, Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara 8, Stranka demokratske akcije Sandžaka 3, Demokratski savez Hrvata u Vojvodini 1, Partija za demokratsko delovanje 1, Stranka Jugoslovena 1, Demokratska reformska stranka Muslimana 1, Grupe građana 8 mandata.
Tako su se među narodnim poslanicima našla i mnoga poznata imena: SPS – Radmilo Bogdanović, Modrag Bulatović (književnik), dr Slobodan Unković, dr Momčilo Ikodinović, mr Milorad Dostanić i Zoran Despotović (iz Šapca), Zoran Baki Anđelković, Antonije Isaković (književnik), Bata Živojinović (glumac). SPO – Slobodan Rakitić (književnik) i Mihailo Marković, DS – dr Vojislav Koštunica, dr Dragoljib Mićunović, dr Zoran Đinđić, Mirko Petrović… Stranka Jugoslovena – Mihailo Kovač (novinar).
A da bi neki izbori bili višestranački morale su da postoje i različite političke partije. Slobodan Milošević je iskoristio infrastrukturu, i članstvo, Saveza komunista Srbije (SKS) i Socijalističkog saveza radnog naroda Srbije da, 17. jula 1990. godine formira Socijalističku partiju Srbije (SPS).
Demokratska stranka (DS) je zvanično osnovana 3. februara 1990. godine ali je „legalizovana“ tek 27. jula 1990. godine. Prvi predsednik bio je dr Dragoljub Mićunović a predsednik izvršnog odbora Kosta Čavoški. Za potpredsednika u Glavnom odboru izabran je Borislav Pekić, a potpredsednik Izvršnog odbora Slobodan Ilić. Osnivačkoj skupštini prisustvovali su i Milovan Đilas, Dobrica Đosić, kao i Nikola Radović, član prvog posleratnog Odbora Demokratske stranke.
Srpska narodna obnova, (SNO) je prva nacionalna stranka nakon pada komunizma u Srbiji koja je osnovana na Badnje veče, 6. januara 1990. u Novoj Pazovi. Stranka je nastala iz antikomunističkog udruženja Društvo „Sava“, a njen predsednik je bio Mirko Jović.
Novoformiranoj stranci se priključio književnik Vuk Drašković koji je postao potpredsednik SNO. Zbog upornih pokušaja da promeni stranački program, insistirajući na očuvanju Jugoslavije kao i pokušaja promene imena, odnosno faktičkog gašenja stranke, Vuk Drašković je isključen iz SNO.
Srpski pokret obnove (SPO) osnovali su, 14. marta 1990. godine, Vuk Drašković, sa svojim pristalicama iz otcepljenog krila SNO, koje se ujedinilo sa Srpskim slobodarskim pokretom dr Vojislava Šešelja. Početak juna, obeležio je novi raskol na političkoj sceni Savezne Republike Srbije u Srpskom pokretu obnove, Šešelj je pokušao da smeni Draškovića, ali nije uspeo nakon čega je napravio novu stranku Srpski četnički pokret. Ovo je, možda, bila i najava da će u budućem političkom životu Srbije mnogi želeti da postanu „lideri“ i da ti i takvi „lideri“ neće moći da funkciobišu zajedno što će dovesti do formiranja brojnih političkih partija.
Stranka demokratske akcije Sandžaka (SDAS) koja predstavlja bošnjačku etničku manjinu koncentrisanu u oblasti Sandžaka osnovana je 29. jula 1990. godine. Osnivač i predsednik bio je dr Sulejman Ugljanin.
Narodnu seljačku stranku (NSS) osnovao je 20. maja 1990. godine Dragan Veselinov. Među uglednim osnivačima Narodne seljačke stranke bili su i glumac Ljuba Tadić i književnik Vidosav Stevanović.
Partiju za demokratsko delovanje (PDD), političku stranku u Srbiji, koja predstavlja albansku etničku manjinu osnovao je, 19. avgusta 1990. godine, Riza Haljimi.
Ligu socijaldemokrata Vojvodine (LSV), autonomašku političku stranku u Srbiji, osnovao je Nenad Čanak, 14. jula 1990. godine.
Nova komunistička partija Jugoslavije (NKPJ) bila je jugoslovenska komunistička, marksističko-lenjinistička koju je, 30. juna 1990. godine, osnovao Branko Kitanović.
Savez reformskih snaga Jugoslavije (SRSJ), osnivač Ante Markovića, osnovan jula 1990. godine.
Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara (DZVM) osnovana je, 31. marta 1990. godine, da predstavlja mađarsku manjinu u Vojvodini. Osnivač Andraš Agošton.
Socijaldemokratska stranka mladih Srbije – Nova demokratija kao pravna naslednica Saveza socijalističke omladine Srbije (SSOS) osnovana je 10. jula 1990. godine. Na osnivačkoj skupštini govorili su, između ostalih, i akademici Dobrica Ćosić i Matija Bećković. Na osnivačkoj skupštini izabran je privremeni Predsednički odbor koji su činili Radivoje Lazarević, Žarko Ristić i Dragan Cekić. U registar političkih stranaka upisana je 7. avgusta 1990. godine. Stranka je 29. avgusta promenila naziv u Nova demokratija – Pokret za Srbiju, a njen predsednik bio je Dušan Mihajlović, predsednik ogranka Nove demokratije – Pokret za Valjevo.
Narodna radikalna stranka nastavlja rad u zemlji nakon uvođenja višepartijskog sistema 1990. godine. Za predsednika NRS izabran je advokat Veljko Guberina.
Stranka saveza seljaka Srbije na prvim višestranačkim parlamentarnim izborima osvojila je dva poslanička mandata. Ljubomir Dodić, zemljoradnik iz Milutovaca i Babić Milomir, poljoprivrednik iz Kragujevca.
Udruženje za jugoslovensku demokratsku inicijativu (UJDI) bila je politička organizacija u SFR Jugoslaviji. Osnovana je u proleće 1989. u Zagrebu. Njeni članovi bili su uglavnom levo-liberalni urbani intelektualci koji su se zalagali za jedinstvenu socijalističku Jugoslaviju.
Predsednik je najpre bio Branko Horvat, a nakon njega Nebojša Popov. Direktor je bio Žarko Puhovski. Ostali članovi odbora su bili Bogdan Bogdanović, Milan Kangrga, Lev Kreft, Škelcen Malići, Vesna Pešić, Koča Popović, Milorad Pupovac, Ljubiša Ristić, Božidar Gajo Sekulić, Rudi Supek, Ljubomir Tadić, Dubravka Ugrešić, Tibor Varadi, Predrag Vranicki i Nenad Zakošek.
Demokratski savez Hrvata u Vojvodini (DSHV) je politička stranka u Srbiji koja predstavlja hrvatsku etničku manjinu u Vojvodini. Osnovana je 15. jula 1990. godine a predsednik je bio Bela Tonković.
Stranka Jugoslovena (SJ) je politička stranka koja je delovala u Jugoslaviji na samom početku demokratskih promena 1990-ih, kada je u republikama tadašnje SFR Jugoslavije napušten jednopartijski komunistički sistem.
Prvi republički odbor Stranke Jugoslovena je formiran u Zagrebu 6. marta 1990. godine. Njen prvi predsednik bio je Ante Ercegović. U Beogradu je formiran republički odbor 1991. godine na osnivačkoj skupštini u Hotelu Jugoslavija i njen prvi predsednik bio je pravnik Staniša Trifunović.
Stranka samostalnih privrednika i seljaka čiji članovi su bili i Nikola Radošević, filmski reditelj i Zoran Gluščević, književnik.
Radnička partija Jugoslavije (RPJ) osnovana je u Beogradu 1. maja 1990. godine prilikom proslave, Praznika rada a registrovana 24.08.1990. godine. Predsednik je bio Milosav V.R. Jovanović, novinar „Rada“. Kao osnovna načela definisana na osnivačkoj skupštini su pravednost, javnost, istinitost, odgovornost i demokratičnost.
Srpska svetosavska stranka, formirana 15. aprila 1990. godine. Osnivač je bio protojerej Žarko Gavrilović, srpski pravoslavni teolog, koji je, takođe bio jedan od osnivača i potpredsednika Srpske narodne obnove (SNO).
Liberalnu stranku osnovali su, 14. decembra 1989. godine, u Valjevu u podrumu zgrade bivšeg Socijalističkog saveza radnog naroda Predrag Vuletić, Aleksandar Stefanović, Milan Ulm i Slaven Batočanin. Na tribini u Domu omladine, 10. aprila 1990. godine, predstavljena je Liberlana stranka a prema rečima njenog lidera Aleksandra Stevanovića, predstavljala je pravu alternativu, koja program zasniva na „pozitivizmu“ i „evolucionizmu“. U pojašnjenju istakao je da se to odnosi na primenu onoga što je nekog već uradio, a dalo je pozitivne rezultate. Zatim ukidanje Zakona o zaštiti imena i dela Josipa Broza Tita a i preispitivanje odluke o ratnoj odšteti, kao i preispitivanje spoljne politike.
Nakon Ivanjdanske skupštine Liberalne stranke, 7. jula 1990. godine u Valjevu, 9. jula došlo je do razdvajanja u stranci zbog pokušaja Predraga Vuletića da poveže stranku sa Srpskim četničkim pokretom Vojislava Šešelja. Na toj konferenciji za medije najavljeno je stvaranje nove stranke sa sedištem u Kragujevcu i promenom imena u Narodnu liberalnu stranku.
Stranaka Zelenih – Dragan Jovanović, predsednik Konferencije za zaštitu i unapređenje životne sredine formirao je Inicijativni odbor za osnivanje stranke. Kao razlog za osnivanje stranke naveden je taj da se „na ekološke funkcije postavljaju ljudi koji se nisu angažovali niti će se ekologijom baviti“. Sa ovim se saglasio i Refik Šećibović u ime Ekološkog pokreta Beograd. Zeleni u Saveznoj Republici Srbiji su dogovorili da osnivanje partije neće isključivati delovanje kroz ekološka društva grupe i pokrete. Oni ostaju primaran forma organizovanja dok će partija omogućiti prodor ideja u institucije.
Demokratska stranka slobode osnovana je u Domu omladine, 3. aprila 1990. godine. Osnivanju su prisustvovali i pojedini članovi Srpske narodne obnove. Na osnivanju je istaknuto da će stranka biti jugoslovenske orijentacije, da će tražiti raspisivanje izbora za Ustavotvornu skupštinu, a potom i donošenje novog Ustava, kako bi se ukinule autonomne pokrajine, takođe istaknuto je da će se zalagati za vraćanje oduzete imovine, kao i obnavljanje uništenih kulturnih i verskih objekata. Predsednik stranke bio je Dušan Bošković.
Stranka samostalnih privrednika predstavljena je u Domu omladine, 26. aprila 1990. godine u Beogradu. Kao osnovni zaštitni „znak“ stranke naglašeni su: rad, red i pravna zakonitost. Predsednik privremenog Glavnog odbor Milovan Đurčić, istakao je da će se stranka boriti za državu socijalnog blagostanja, očuvanje ljudskog dostojanstva nezaposlenih i radno nesposobnih građana.
Na parlamentarnim izborima 1990. godine učestvovalo je još mnogo stranaka koje nisu zabeležile značajniji uspeh poput: Srpske demokratska stranke, Socijaldemokratske partije Roma Srbije, Lige za Pančevo – stranke umerenog napretka, Demokratske reformske stranke Muslimana, Pokreta za zaštitu ljudskih prava u Jugoslaviji stranke ljudskih prava Jugoslavije, Demokratski forum, Stranke narodne sloge, Stranke samostalnih demokrata Srbije, Jugoslovenska socijalistička demokratska stranka, Srpski rojalistički blok, Demokratski savez Turaka, Socijaldemokratska partija Jugoslavije, Stranka školske omladine Srbije, Demokratska stranka (Davidović – Grol), Svesrpski narodni pokret SNP, Demokratska politička partija Roma- Kragujevac, Republikanska stranka i neke grupe građana.
Politički lideri
Slobodan Milošević je bio „najmarkantnija“ politička ličnost tog vremena i neprikosnoveno je vladao Srbijom. Ali, da bi se Srbija predstavila kao demokratska zemlja njemu je bilo potrebno pronaći kakvog – takvog protivkandidata. I, izbor je pao na bivšeg člana Komunističke parije, Vuka Draškovića, pravnika, novinara i književnika, učesnika studentskih protesta 1968. godine koji je posle Titove smrti delovao kao disident u okviru Društva Književnika Srbije.
Vuk Drašković je, pored svojih književnih dela, postao poznat i kao vatreni govornik. U početku svog političkog delovanja zalagao se za očuvanje Jugoslavije kao konfederacije smatrajući da je to najbolje rešenje ako se ima u vidu da na celoj teritoriji te države žive Srbi. Međutim, zbog takvih stavova bio je izbačen iz Srpske narodne obnove. Osnivanjem Srpskog pokreta obnove Drašković počinje da se predstavlja kao: desničar, tradicionalista i nacionalista. Kao monarhista, zalagao se za stvaranje Srbije kao ustavne monarhije sa srpskom vojskom, koja bi štitila srpski narod i srpske granice. Bio je poštovalac generala Draže Mihailovića i Ravnogorskog pokreta, tražeći da dođe do istorijskog izmirenja između Srba partizana i Srba Ravnogoraca (četnika), bez obzira na krupne ideološke i druge razlike. Insistirao je tada da Srbija raskine spone sa komunističkom prošlošću i demontira tajne službe, koje su bile odgovorne za brojne zločine i političke likvidacije.
Još jedan političar tog vremena, član Komunističke partije (1971-1981), tražio je tada svoje lidersko mesto na političkoj sceni Srbije ali bez većeg uspeha, dr Vojislav Šešelj. Postao je disident kada je u direktnoj borbi za asistentsko mesto na fakultetu protestovao protiv plagijata u doktorskoj tezi Brana Miljuša, drugog istaknutog mladog političara i štićenika Branka Mikulića i Hamdije Pozderca. Ovaj sukob se pretvorio u politički i završio je njegovim izbacivanjem sa fakulteta i zatvorskom kaznom od 8 godina koja je kasnije smanjena. U zatvoru u Zenici proveo je 22 meseca, od čega više od 6 meseci u samici. Na ranije puštanje iz zatvora uticali su brojni protesti i peticije intelektualaca iz svih krajeva SFRJ (među kojima je bilo i puno njegovih kasnijih oštrih političkih protivnika), njegov štrajk glađu, a verovatno i interesovanje strane štampe za njegov slučaj. Šešelj je 23. januara 1990. godine, osnovao Srpski slobodarski pokret koji se ujedinio sa Draškovićevim otcepljenim krilom iz Srpske narodne obnove u Srpski pokret obnove. Međutim, samo nekoliko meseci kasnije došlo je do njihovog razlaza pa Šešelj formira Četnički pokret čija je registracija odbijena sa obrazloženjem da „svojim imenom vređa javni moral”. Zbog pokušaja rušenja „Kuće cveća” i prikupljanja dobrovoljaca za odlazak u odbranu Republike Srpske Krajine osuđen je na kaznu zatvora ali odmah po izlasku iz zatvora ponovo je uhapšen 23. oktobra iste godine i osuđen na 45 dana zatvora. Pušten je nešto ranije, 15. novembra, a tom prilikom odbio je da potpiše rešenje o uslovnom puštanju. Praktično iz zatvora, 14. novembra 1990. godine, prvi put se kandiduje za predsednika Srbije, ispred grupe građana. Sve to je jasno pokazivalo da će dr Vojislav Šešelj biti „ozbiljan skandal majstor“ na političkoj sceni Srbije.
Formiranje vlade
Na Prvoj (konstitutivnoj) sednici Narodne skupštini Republike Srbije, održanoj 11. januara 1991. godine, za predsednika Skupštine izabran je prof. dr Slobodan Unković, potpredsednici su bili: Vukašin Jokanović, Radovan Pankov, dr Pavić Obradović i dr Borivoje Petrović a sekretar Vladeta Popović.
Prvi saziv Narodne skupštine je na sednici održanoj 15. januara 1991. godine izabrala Vladu čiji je predsednik bio Dragutin Zelenović (izabran na predlog Slobodana Miloševića), univerzitetski profesor, dekan, rektor i akademik. On je obavljao i funkciju v.d. ministra nauke i tehnologije. Vlada je imala četiri potpredsednika: Velimira Radojevića, Nikolu Stanića, Jovana Zebića (obavljao i funkciju ministra finansija) i Slobodan Prohaska (ministar za razvoj i ekonomske odnose). Miodrag Jokić bio je ministar odbrane; Radmilo Bogdanović, ministar unutrašnjih poslova; Branko Mikašinović, ministar inostranih poslova; Predrag Todorović, ministar pravde; Veljko Simin, ministar poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede; Dušan Matković, ministar industrije; Dragan Dragojlović, ministar vera; Nikola Šajinović, ministar rudarstva i energetike; Mile Pešić, ministar saobraćaja i veza; Miodrag Janić, ministar urbanizma, stambeno-komunalne poslove i građevinarstvo; Tefik Lugići, ministar trgovine i turizma; Branka Ješić, ministar rada i socijalne politike; ministar prosvete je do 21. juna bio Dimitrije Dimitrijević a odda ga je zamenio Danilo Ž. Marković; Radomir Šaranović (nestranačka ličnost) vio je ministar kulture; Nikola Mitrović, ministar zdravlja i zaštite životne sredine; Goran Trivan, ministar omladine i sporta i Stanko Cvijan, ministar za veze sa Srbima izvan Srbije.
Profesor Zelenović je svoj plan obnove Srbije (najpre izgradnje puteva i pruga) izneo Skupštini. Usled neslaganja sa predsednikom države u pristupu razvoju i upravljanju ministarstvima, Dragutin Zelenović je 11. decembra 1991. godine podneo ostavku na mesto premijera Srbije i vratio se svojim dužnostima na Fakultetu tehničkih nauka Univerziteta u Novom Sadu.
Tada je (ali nije) svima nama trebalo da bude jasno da će Srbijom upravljati jedan čovek a ne pametni i stručni ljudi. Ali i da će opozicija biti samo dekor koji će davati „legitimitet“ vlasti!?
