SA DRUŠTVOM PRIJATELjA HILANDARA PO SREMU I SREMSKOJ EPARHIJI
Po Sremu i Sremskoj eparhiji šabačko Društvo prijatelja Hilandara putovalo je 12. aprila. Tokom sunčane Teodorove subote šezdesetak članova posetilo je tri fruškogorske svetinje, dve u sremsko-mitrovačkoj opštini i jednu u šidskoj. Prvo su zastali u Šišatovcu, u zadužbini mačvansko-sremskog kralja Dragutina Nemanjića smeštenoj u istoimenom naselju na južnoj padini Fruške gore i kraj potočića Remete. Na ulazu u manastir iz 13. veka dočekali ih opojan vazduh, a tišinu je remetio samo cvrkut ptica. Manastirski kompleks pozdravio ih odeven u zeleno, ali, park šimšira – po kojem je poznat – beše gotovo osušen. Suočili su se potom i sa tužno praznim hramom, neoslikanih zidova, jedinstvenom po baroknom stilu i devet prozora u gotici.
Šišatovac, jedan od 17 srednjovekovnih manastira na Fruškoj gori i spomenik kulture od izuzetnog značaja, pružio je Šapčanima sliku prepuštenosti vremenu. A istorija tog nepokretnog kulturnog dobra, izuzetno je bogata: od 1812. do 1824. njen arhimandrit bio je pisac „Glasa harfe šišatovačke“ Lukijan Mušicki, Vuk Karadžić je 1813. od guslara Filipa Višnjića i Tešana Podrugovića tu zabelažio naše najlepše narodne pesme, manastirska biblioteka bila je nadaleko čuvena, a u riznici je čuvano nekoliko krstova i dva bakroreza sa likom kneza Stevana Štiljanovića.
Šabački Hilandarci su iz nemanjićke lavre otišli u Vranjaš, 7 km udaljen od Šišatovca a 11 od Sremske Mitrovice, u najmlađi od 20 fruškogorskih manastira. Na južnoj padini Fruške gore podignut je 2014. godine i smešten u uvali između sela Grgurevca i Manđelosa, u carstvo voćnjaka i dobre rakije. Lepotom i arhitekturom odudara od ostalih na Fruškoj gori, ali pleni i podseća na ruske svetinje. Posvećen je sv. Vasiliju Ostorškom. Izgrađen je od norveškog bora i čamovine iz Bosne i Hercegovine, a trudom igumana, bratstva i dobrih ljudi ograđen je zimzelenim rastinjem i zidanim bedemom sa kapijama. Uzdiže se nad izvorom Vranjaš, koji je starim Rimljanima poslužio da izgrade vodovod kojim je do 4. veka vodom snabdevan Sirmijum. Okriljuju ga stogodišnje lipe, a manastirsku crkvu – brvnaru oslikao je i ikonostas uradio Borislav Živković. Milan i Senka Milanković ktitori su manastira.
Iz prelepog ambijenta vranjaške svetinje Šapčani su otišli pomalo razočarani, jer se nakon liturgije nisu pričestili. Iguman Vasilije (Mitrović), naime, nije dozvolio da priđu putiru a odbijanje je obrazložio tvrdnjom da ih ne poznaje, ne zna da li žive hrišćanskim životom, poste, ispovedaju se i mole. A nakon nafore, uz versku pouku, uputio im je savet da „pojačaju molitvu i dobra dela“.
Monumentalni manastir Privina glava, najstariji na Feruškoj gori, uredan i pun cveća, bio je treća odrednica Hilandaraca iz Šapca. Ta najzapadnija fruškogorska svetinja, 5 km udaljena od Šida, u blizini je Berkasova i puta za Hrvatsku. Predanje kaže da ju je u 13. veku osnovao vlastelin Priva ili Priba, a nakon pada Srpske despotovine obnovili sinovi despotice Angeline i Stefana Slepog Brankovića, despot Jovan i njegov brat – vladika Maksim. Turski tefteri, pak, čuvaju najpouzdanije podatke i otkrivaju da je tu 1566. postojala drvena crkva. Zna se i da je tokom austro-turskog rata svetinja uništena i ponovo oživela nakon Karlovačkog mira (1699).
Razvoj Privinog manastira počeo je posle druge Velike seobe Srba pod patrijarhom Arsenijem IV Jovanovićem, a sredinom 19. veka opasan je spratnim konacima i zidom. Nakon Oktobrske revolucije bio je dom izbeglih ruskih monaha. Istorija svedoči i da su ga 1941. ustaše opljačkale, proterale monahe, spalile gotovo 2.000 knjiga i veliki broj relikvija iz riznice i biblioteke odnele u Zagreb. Tokom šeste decenije 20. veka manastir je popravljan, ali je prava obnova počela 1979. godine. Trudom bratstva i sestrinstva od tada se skromni manastirski kompleks razvio do monumentalnosti i danas ima – pet hramova.
U jednokupolnoj crkvi Sv. arhangela Mihaila i Gavrila Šapčani su celivali ikone, a potom pristupili manastirskoj Trpezi ljubavi. Iz Privine monaške zajednice, posle posluženja, uputili su se u Šid. U gradu, koji je deo Austrougarske bio do 1918. a Banovine Hrvatske i ustaške NDH od 1939. do 1945. godine, posetili su Spomen-kuću Save Šumanovića. Iz doma, u kojem je jedan od najvećih srpskih slikara proveo poslednju deceniju života i ranu mladost, ustaše su izvele na Veliku Gospojinu 1942. i nakon mučenja sa grupom Šiđana ubile nad zajedničkom grobnicom u Sremskoj Mitrovici.
Uglednu šidsku porodicu Šumanović i Tubić gosti iz Šapca upoznali su na tremu Spomen-kuće koja je za javnost otvorena 1982. godine. Kroz priču kustoskinje saznali su i da je oko 500 slika, crteža i akvarela Savina mati Persida poklonila svom rodnom Šidu za osnivanje Galerije „Sava Šumanović“. Ta umetnička dela Šapčani nisu videli, jer je galerija u rekonstrukciji, ali jesu kopije mnogih od njih. Razgledali su i nameštaj u duborezu, krpare, vaze, Persidin toaletni stočić sa torbicom, rukavicama i šminkom, Savin atelje sa štafelajem, štapom i šeširom, sve ono što svedoči o životu umetnika a prepoznatljivo je na njegovim slikama.
Hilandarci iz Šapca divili su se potom predmetima iz Crkvene riznice srpskog pravoslavnog arhijerejskog namesništva šidskog, koja je 2016. osnovana blagoslovom episkopa sremskog gospodina Vasilija (Vadića). Izuzetno vredne predmete videli su u tom svojevrsnom muzeju, koji prikuplja i čuva versku baštinu pravoslavaca. Osim ripida, kruna za venčanje, plaštanica, krstova i svetih knjiga, posebnu pažnju privukli im burad za osveštavanje bogojavljenske vodice, brojne ikone i putir iz 1753. godine, dar kapetana i trgovca Trifuna, rođenog brata kapetana Vuka Isakovića.
Posetom monumentalnom Spomen-kompleksu uz levu obalu Bosuta, Šapčani su na svoj način obeležili 80. godišnjicu proboja Sremskog fronta. Veličanstveno obeležje u selu Adaševci kod Šida podignuto je 1988. godine, u ime sećanja na 172 dana borbe, pobedu i tragediju golobradih boraca. Istorija kaže da je nemačko-ustaški front probijan od 23. oktobra 1944. do 12. aprila 1945, da je Treći Rajh tada doveden do sloma u Jugoslaviji, i da je bio jedna od najvećih pobeda u Drugom svetskom ratu. Memorijal se prostire na tridesetak hektara, a stvoren je osam godina nakon smrti vrhovnog komandanta JNA Josipa Broza Tita. Čine ga Aleja časti, Muzej i Sabiralište, na kojem je 70 vertikalnih zidova od crvene fasadne cigle sa nazivima jedinica koje su učestvovale u borbama, i tri reljefa koji prikazuju naše i neprijateljske odbrambene linije. Po zamisli autora Jovana Soldatovića, na ulazu Spomen-kompleks „Sremski front“ gori večna vatra ali je šabački Hilandarci nisu videli jer je ko zna kada ugašena.
A misao o stradanjima kojih je puna srpska istorija, o vekovnoj bežaniji i preživljavanju, Albanskoj golgoti, tragediji uglavnom srpske i crnogorske mladeži na Sremskom frontu pa i mučeničkoj smrti Save Šaumanovića, pratila je članove Društva prijatelja Hilandara i na povratku za Šabac. Mnogi su se prisetili i da je sremsko stradanje hiljada maloletnih boraca bilo tema i TV-filma „Boljševički eksperiment“, filmskog serijala „Jugoslavija u ratu 1941-1945“, zbirke eseja „Vreme laži“ i „Knjige o Milutinu“ Danka Popovića, pa i pesme Bore Đorđevića „Zbogom Srbijo“.
Tekst i fotografije: Živana Vojinović
