Obeležena 100. godišnjica od izgradnje i osvećenja Spomen-kapele sa kosturnicom u Prnjavoru

Petog novembra, obeleženo je 100 godina od izgradnje i osvećenja Spomen-kapele sa kosturnicom u Prnjavoru, koja predstavlja spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Svetu arhijerejsku liturgiju u crkvi Svetog proroka Ilije u Mačvankom Pričinoviću, kojoj su prisustvovali pomoćnica ministra za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Biljana Barošević, čelnici grada Šapca i brojni meštani  služili su Njihova Preosveštenstva episkop šabački g. Jerotej i episkop valjevki g. Isihije

,,Sada sto godina nakon osvećenja ove kosturnice, tišina okružuje ovo sveto mesto. Ali, ako pažljivije oslušnemo čućemo tihu molitvu prnjavorskih stradalnika Bogu za svoje krvnike ‘Oče, oprosti im, jer ne znaju šta čine’. Kao što nakon krsta dolazi vaskrsenje, tako se i Srbija kroz praštanje i veru u Boga i ljude, opet uzdigla i stoji. Zato uvek treba da se sećamo do kraja veka i sveta svojih slavnih predaka i njihovih žrtava, a među njima, naravno, sa posebnim pijetetom prnjavorskih mučenika. Ovo je na najvažnijem božjem večnom sećanju, oni su već upisani po rečima samopisca Davida ,,U večni spomen biće pravednik“, poručio je episkop Jerotej u svom obraćanju prisutnima ispred spomen-kapele sa kosturnicom u Prnjavoru.

Na inicijativu Prnjavorčana i nesebičnim zalaganjem dr Arčibalda Rajsa i svesrdnoj pomoći kralja Aleksandra, žrtvama Prvog svetskog rata u Prnjavoru podignuta je Spomen-kosturnica. Predsednik pododbora za njeno podizanje bio je Nikola Pašić, a potpredsednik Arčibald Rajs. Spomen-kosturnicu projektovao je arhitekta Milan Minić. U nju su pohranjene kosti 535 stradalnika iz Prnjavora, a svečano je otkrivena 5. novembra 1922. godine u prisustvu izaslanika kralja Aleksandra, Arčibalda Rajsa, ministra pravde – Laze Markovića, potpredsednika Narodne skupštine – Milorada Vujičića i drugih poznatih ličnosti.

Spomen – kosturnica u Prnjavoru predstavlja manju građevinu u pseudo – vizantijskom stilu. Izgrađena je od kamena u obliku grčkog krsta, sa kupolom na preseku brodova. Portali i fasada kapele ukrašeni su ornamentikom neovizantijskog stila. Ispod poda je grobnica u kojoj su sahranjeni posmrtni ostaci 535 palih ratnika i žrtava austrougarske vojske. Nad vratima kosturnice postavljena je mermerna ploča na kojoj je reljefnim slovima urezan sledeći natpis:

Slavno je za otadžbinu umreti.

Žrtvama austrougarskih zverstava

Dana 4. avgusta 1914. g. podiže ovu Kosturnicu kao i spomenik izginulim ratnicima 1912—1918. narod srpski Za vlade Nj. V. Kralja Aleksandra 1922. g.

U unutrašnjosti kapele, u tri lunete, naslikane su istorijske kompozicije sa tematikom stradanja Prnjavoraca 1914. godine, rađene u fresko tehnici zidnim slikama Špire Bocarića, koje prikazuju pojedine scene sa streljanja, mučenja, ubijanja i spaljivanja seljaka

Austrijska vojska je avgusta 1914. godine počinila strahovita zverstva u Pocerini i Mačvi. Od svih mesta, po stradanjima se izdvaja Prnjavor, koji je, posle Šapca, najviše stradao pri prvim upadima neprijatelja u početku svetskog rata. Stravični su opisi koje su dali savremenici, a posebno svedočenja stranaca. Zločine u Prnjavoru pred svetsku javnost izneo je Švajcarac, Arčibald Rajs, profesor Lozanskog univerziteta, koji je na poziv srpske vlade došao da izvrši anketu o austrougarskim zverstvima na mačvanskom frontu. On je ostavio i brojne fotografije i zapisnike posle posete stratištima, koje je srpska vlada objavila u posebnim izdanjima na stranim jezicima, da bi upoznala, pre svega saveznike o teroru okupatora u Srbiji. Na ispitivanju ratnih zločina u Mačvi, počinjenih u Prvom svetskom ratu, sa dr Arčibaldom Rajsom, radio je Živko Barlovac, tada generalni konzul Kraljevine Srbije u Parizu.

Zbog ogromnih žrtava i junačkog otpora neprijatelju 1914. godine, Ukazom br. 22 od 3. juna 1934. godine, kralja Aleksandra, Prnjavor je odlikovan za hrabrost Ordenom Karađorđeve zvezde s mačevima – četvrtog reda. To je jedino selo u Srbiji koje je dobilo ovo najznačajnije odlikovanje Kraljevine Srbije i Jugoslavije

Crkveni odbor Prnjavor je krajem 2012. godine je dao predlog preko Episkopa Lavrentija, da se mučenici prnjavorski uvrste u diptih Svetih. Na stogodišnjicu od početka Velikog rata, 2014. godine, crkva je kanonizovala Velikomučenike i blagoslovila da se slave 30. decembra.

Božidar Pantović, profesor likovne kulture, rodom iz Prnjavora naslikao je ikonu Svetih mučenika prnjavorskih i priložio je hramu.