Hoće li kamenolom obrisati deo nacionalnog i kulturno-istorijskog identiteta Srbije?

Ana Pavlović, licencirani turistički vodič i osnivač neformalne grupe građana Eko Cer

Do saznanja da „plavoj lepotici“ preti mogućnost da bude narušena njena kulturno- istorijska celovitost došla je licencirani turistički vodič i osnivač neformalne grupe građana Eko Cer Ana Pavlović slučajno, pretražujući konkurse na sajtu Ministarstva rudarstva i energetike. Zvanična dokumentacija na internet stranici potvrđuje da se na lokalitetu Dvorište pripremaju geološka istraživanja granita, te da je odobrenje za takve radove 2.10.2020. godine dato srpskoj kompaniji Rudar RNM d.o.o iz Beograda. Na prvi pogled, deluje kao da nema direktne veze sa planinom, ali kada se pogleda geološka mapa, jasno je da je Cer „na meti“. Kome bi, osim toj kompaniji, bilo u interesu da na tom mestu bude kamenolom?

-To su informacije do kojih pokušavamo da dođemo i koje ćemo saopštiti na konferenciji za novinare u narednom periodu. Dok ne dobijemo kompletne informacije, ne želimo da izlazimo u medije. Ako izađemo u javnost bez argumenata i dokaza naše tvrdnje mogu biti osporene. Samim tim, nanosimo ogromnu štetu Ceru u dobroj nameri da pomognemo- navodi Pavlovićeva za „Podrinske“.

Ono o čemu može da se govori jesu moguće posledice, ako bageri dođu na to mesto. Geološka mapa obuhvata greben i deo severnih padina Cera ka Šapcu. Tu se nalaze dva arheološka lokaliteta- Trojanov grad, izgrađen u trećem veku nove ere, koji je u postupku dobijanja statusa zaštićenog spomenika kulture i Konjuša, koja datira iz petog na šesti vek nove ere, proglašena za zaštićeni spomenik kulture 1975. godine.

Značaj Konjuše i Trojanovog grada

Konjuša i Trojanov grad su za Cersku bitku dve izuzetno bitne topografske tačke, navodi Ana Pavlović. Konjuša je važna zbog spomenika kulture iz perioda Vizantije, ali i zbog prve pobede srpske vojske u Prvom svetskom ratu. Pre svega, Konjuša je početak fronta prve borbe u toku Cerske bitke 15. na 16. avgust 1914. godine. Od Konjuše do današnjeg puta Šabac- Tekeriš i u samom selu Tekeriš se vodila prva borba u toku Cerske bitke u kojoj je srpska vojska pobedila austrougarsku armiju, što joj je dalo psihološku prednost. Na Konjuši je zanoćila 21. landver divizija austrougarske armije na koju je prethodnica kombinovane divizije iz sastava Druge srpske armije, Drugi prekobrojni puk, naletela. Tako je počela Cerska bitka. Na tom lokalitetu, na Trojanovom gradu, prema istorijskim izvorima, nalazio se štab 21. landver divizije. Takođe, tu se nalazila linija austrougarske armije koja je branila ovaj deo Cera od Trojanovog grada ka samom vrhu planine. Vrh Cera je bio uvek, ne samo tada, dominantna tačka sa koje je u krugu od 360 stepeni mogao da se ima apsolutan pregled i kontrola celokupnog područja do Fruške gore, Bosne, Valjevskih planina, Avale, početka Šumadije. Linija austrougarske armije je bila tu do 17. avgusta, a srpska vojska je prvo morala da probije tu liniju da bi napredovala dalje ka vrhu Cera, što je i bio cilj u toku cele Cerske bitke – osvajanje te najbitnije, dominantne topografske tačke na koti 687, kako bi mogli da potisnu austrougarsku armiju ka Drini.

Istražni prostor nalazi se u ataru sela Miloševac na granici sa selom Desić i, prema slobodnoj proceni, prostire se na oko 30 hektara šumskog pojasa, koji se nalazi u II režimu zaštite budućeg zaštićenog područja Predeo izuzetnih odlika I kategorije planina Cer. Granice idu od Todorovog rta (tačnije, prve polovine šumskog puta posle crkve ka Trojanovom gradu) do vikend naselja Vodice i od glavnog asfaltnog puta na Ceru ka selu Miloševac. U Desiću, na udaljenosti od otrpilike tri kilometra, na lokalitetu Šančine, arheološkom nalazištu iz perioda eneolita, istraživanja vrše stručnjaci Narodnog muzeja Šabac. U blizini je i manastir Radovašnica, a svakodnevne eksplozije kojih će neminovno biti ako se projekat realizuje uticaće na arhitekturu i statiku svih objekata u sklopu manstira, bez obzira na čvrstinu gradnje. Treba podsetiti i da su manastir varvarskim činom nemački vojnici već jednom rušili 13. oktobra 1941.godine.

Ceo prostor gde se planira kamenolom ima karakter kulturno- istorijske celine od izuzetnog značaja i važnosti za Republiku Srbiju upravo zbog Cerske bitke. Tu je došlo do prvog sukoba koji se dalje proširio na front prve borbe Cerske bitke.

-Cerski junaci su tu ostavili svoje živote, taj prostor je natopljen krvlju cerskih junaka i to je od izuzetne važnosti za Republiku Srbiju, a od posebne emotivne važnosti za potomke cerskih junaka. Ako se tu napravi kamenolom, potomci cerskih junaka više nikada neće moći da dođu na Cer i odaju poštu svojim precima na mestu gde su njihovi preci položili živote za Srbiju i počeli da ispisuju najslavnije stranice srpske vojne istorije Prvog svetskog rata. Tako nešto bi bilo strašno, to je ravno zločinu protiv identiteta srpskog naroda. Cerska bitka se, pored Kolubarske, izučava na svim vojnim akademijama na svetu. Strategija i taktika koje su upotrebljene, odnos austrougarske i srpske armije, koja je bila manja za 70 hiljada ljudi. Ipak su pobedili- naglašava Pavlovićeva i dodaje da bi brisanje takve celine, materijalnog dela ne samo srpske, nego i svetske istorije, značilo zločin prema sopstvenoj istoriji.

Drugi važan aspekt problema je činjenica da se ceo lokalitet nalazi u drugom režimu zaštite budućeg zatićenog područja kao predeo izuzetnih odlika prve kategorije. Planina Cer je u zvaničnom postupku dobijanja statusa zaštićenog područja od 15. jula 2019. godine, što govori o značaju za celokupno prirodno bogatstvo naše zemlje.

-Cer je deo Ekološke mreže Srbije koja je opet deo Natura 2000 (mreža zaštićenih područja unutar granica Evropske unije). Takođe je taj deo u sastavu IBA (Internationally Important Bird Areas) međunarodnog područja ugroženih, zaštićenih i retkih vrsta ptica, ima dosta staništa raznih vrsta ptica, često može da se vidi kako nadleće i čuva Cer orao mišar koji tu u blizini ima i svoja gnezda. Bogata flora i fauna čine to područje značajnim- hrast, bukovina, grab, glog, razne lekovite biljke i ostale vrste koje upravo taj deo čine dovoljno važnim da bude u drugom režimu zaštite. To znači da se priroda mora čuvati u svom izvornom obliku i da se ne smeju vršiti nikakve radnje koje podrazumevaju njeno narušavanje ili uništenje- podvlači Pavlovićeva.

Sa gledišta turizma, Cer je postao vidljiv kao eko- turistička destinacija budući da se u tom pravcu razvija, a glavni atribut eko- turizma je priroda. U slučaju stvaranja kamenoloma, Cer gubi mogućnost da se razvija kao turistička destinacija, jer će biti uništene sve prirodne i antropogene vrednosti jednog njegovog dela koje mu daju status eko-turističke destinacije na kojoj može da se razvija eko- turizam.

-Turizam sa ograničenim posetama, kako se ne bi narušila priroda, je upravo ta privredna grana koja može da „podigne“ Cer. Već nekoliko godina unazad moje kolege iz struke iz Šapca, Loznice i iz drugih oblasti govore da je Cer vidljiv u budućnosti kao turistička destinacija eko turizma i da u njega treba da se ulaže. Treba napomenuti da je kvalitet vazduha na Ceru prve kategorije- podvlači ona.

Ostaje pitanje da li će taj vazduh, koji će u modernom svetu postati teško dostupan luksuz, ispuniti prašina koju niko neće želeti da udiše. Ekološki protest održan proteklog vikenda u Beogradu iskorišćen je da se među nagomilanim problemima pomene i novi potencijalni, koji se sprema Ceru, a pominje se i mogućnost obraćanja međunarodnim institucijama.

Napadi na prirodu ovde se ne zaustavljaju. Jedan od instrumenata koji će, potencijalno, prirodna dobra ostaviti na milost i nemilost kompanijama rešenim da ih eksploatišu zarad profita krije se i u, prema mišljenju stručnjaka i pobunjenih organizacija, predlogu izmena i dopuna Zakona o rudarstvu, pa su podneli zahtev da se povuče iz procedure. Kako navode, prema predviđenim izmenama, kompanije „vladaju“ na teritoriji na kojoj rade geološka istraživanja, jer država sa njima potpisuje netransparentne ugovore u kojima im obezbeđuje i dozvole i sigurnost da mogu da rade i koriste i javna sredstva i javne resurse. Mogu da odu na teren, a da o tome ne obaveste lokalnu samoupravu i građane i da na toj lokaciji zauzmu 100 kvadratnih kilometara, imaju pravo prečeg rada, da prošire svoje delovanje na 500 metara do dva kilometra i da u tom potezu nijedna lokalna samouprava, vlasnici zemljišta, ni građani, ne mogu bilo šta da planiraju i rade. Pitanja o tome da li i na kom području planiraju eksploataciju granodiorita redakcija „Podrinskih“ uputila je na mejl adresu kompanije, kao i resornom ministarstvu koje je dalo odobrenje za njihovo izvođenje, ali do zaključenja broja nismo dobili odgovore.

Dragana Dimitrijević