DRUŠTVO PRIJATELJA HILANDARA NA HALKIDIKIJU I ATOSU (3)
Peti dan boravka na Atosu, trećem prstu troprstog grčkog poluostrva Halkidiki, članovi šabačkog Društva prijatelja Hilandara proveli su u Jerisosu. Na kilometarskoj i lepo uređenoj plaži, zagledani u uglavnom mirno more i nebo bez oblačka, sabirali su utiske o doživljenom od 27. avgusta kada su krenuli put Grčke. Desetočlana muška grupa i predsednik Veroljub Ilić u mislima je ponovo bila u Hilandaru, šetali su Savinim i Nemanjinim stazama, zastajali pred Milutinovim pirgom i čudotvornom lozom sv. Simeona Mirotočivog. A duž Svete gore krstarilo je šest Šapčanki, tužnih zbog abatona i srećnih što im je bar krstarenje dato, a potom su u Uranopolisu razgledale i kupovale svetogorske blagoslove, tamjan i ikone.
Sa dvodnevne vremenske distance i jedni i drugi pokušavali su da – pod suncobranima – sagledaju svetinje Svete Gore: Konstamonit, Dohijar, Ksenofont, Pantelejmon, Ksiropotam, Simonopetru, Grigorijat, Dionisijat, manastir Sveti Pavle, Veliku Lavru, Karakal, Iviron, Stavronikitu, Pantokrator, Vatoped, Esfigmen. Zamišljali su i manastire u unutrašljosti Atosa, Hilandar, Zograf, Kutlumuš i Filotej, koje nije moguće videti ni tokom krstarenja ali ne zbog propisane polukilometarske udaljenosti broda od obale.
U sličnim razmišljanima Šapčani su potrošili i polovinu prvog dana septembra, a hilandarski metoh Kakovo – mlin Arsenica – bio im je nova odrednica. Smeštena u predvorju Atosa, nedaleko od Aristotelove rodne Stagire, ta svetinja je ime pozajmila od gore Kakavos čije podnožje krasi. Goste je dočekala okovana zelenilom, a na glavnom ulazu dobrodošlicu su poželeli osnivači Hilandara, otac i sin, Nemanja i Rastko Nemanjić, sv. Simeon Mirotočivi i sv. Sava, freskopisani na dva stuba podignuta od kamena i opeke. Sa prostranog ali još neuređenog parkinga krivudava staza povela ih potom kraj maslinjaka, jezera i farme magaraca, a u centralni deo manastirskog poseda ukoračili su nakon prelaska drvenog mostića.
U oazu spokojstva stigli su u trenutku svete tajne krštenja, kada Božja blagodat prenosi čudotvorni dar na novorođenče. Bogu su se pomolili da nepoznatog a tek krštenog dečaka ogradi svojim anđelima, zaštiti od zla i bolesti i izbavi od svake nevolje. Stolovi i stolice od masivnog drveta, rukom monaha urađeni, smešteni pod prostrani hladnjak i postavljeni u dva reda, mamili su u gostoprimnicu pod otvorenim nebom. Domaćini ih poslužiše hladnom vodom i ratlukom, domaćom kafom i odličnom rakijom. Blizina Bogorodičinog vrta, iz kojeg je i prenet hilandarski duh, toplina i izuzetna gostoprimljivost, učiniše da i Šapčanke poveruju da ih je mimoišla nepisana zabrana ženama da kroče na Svetu goru. Kakovo je zaista posebno mesto, Mali Hilandar, dar, i blagoslov Božji.
Gostoprimnica na otvorenom građena je i opremljena u svetogorskom duhu, po uzoru na hilandarsku, a gostoljubivost je izvršenje Savine želje da posetilac – kroz tradicionalno srpsko posluženje – u hladu njenog trema oseti blagoslov dobrodošlice. I manastirskom prodavnicom, uverili su se potom Šapčani, širio se duh nemanjićke carske lavre: i u njoj je sve delo monaha i blagosloveno, ikone, krstići, brojanice, kandila, tamjan, voštane slavske sveće, vino i rakija, knjige i brošure, pa i replika hilandarske igumanije – Bogorodice Trojeručice.
Ispunjeni toplinom i duševnim mirom šabački Hilandarci su se iz Kakova uputili u Solun. U drugoj prestonici Grčke, po istorijskom, kulturnom i strateškom značaju, u prolazu su se poklonili senima gotovo sedam i po hiljada predaka poginulih u Prvom svetskom ratu i na Solunskom frontu. Prolazeći kraj njihovog večnog boravišta, Srpskog vojničkog groblja „Zejtinlik“, usrdno su se molili sv. arhangelu Gavrilu da junake nastavi da čuva. Drevni duh prestonice centralne Makedonije osetili su potom u šetnji, a najviše tokom nezaboravne posete Crkvi svetog Dimitrija.
Hram posvećen zaštitniku grada najveća je i najvažnija solunska svetinja. Ona pamti Vizantijsko carstvo i vreme u kojem je Solun po veličini bio uz rame Konstantinopolju. Od izuzetnog je značaja, a od 1989. nalazi se na listi svetske kulturne baštine. Podignuta je na temelju crkve iz IV veka, na mestu rimskog kupatila, a sadašnja petobrodna bazilika građena je od 629. do 634. godine. Mozaici su iz doba ikonoborstva i prava su retkost. Crkva sv. Dimitrija 1430. pretvorena je u džamiju, jer su Turci tada osvojili Solun, a zvonom se oglasila tek nakon Balkanskih ratova. Istorija svedoči i da je 1917. požar zauvek progutao najveći deo mozaika iz vizantijskog doba.
Sveti Dimitrije je u III veku rođen u Solunu, i verovatno je najvažniji pravoslavni ratnik među svetiteljima. Bio je komandant rodnog grada, a vojvodsku titulu nasledio je po očevoj smrti. Zbog širenja hrišćanstva mučen je i pogubljen. Car Maksimilijan naredio je da ga usred molitve izbodu kopljima, a sledbenici su ga tajno sahranili. Velmoža Leontije iz Iraklije iznad njegovog groba podigao je crkvu, zahvalan za čudesno izlečenje. I danas se unutar hrama vide ostaci rimskog kupatila, u kojem su ga Rimljani držali i ubili. Velikomučenikove miomirisne mošti otkrivene su tokom iskopavanja temelja, a u Italiji su bile punih osam vekova. Od 1980. godine, kada su vraćene u Solun, sv. Dimitrije čuva svoj rodni grad i štiti ga od svih pošasti. Pred njegovim sarkofagom ničice padaju naročito Srbi koji Mitrovdan slave kao krsnu slavu.
U znaku davne prošlosti bila je i šetnja po Solunu. O drevnosti su svedočile palate, rimski spomenici, Galerijev slavoluk, vizatijske zidine solunske tvrđave, arheološki lokalitet u srcu grada, a naročito Aleksandar Makedonski „zastao“ u parku oko sedmospratne kružne Bele kule, visoke gotovo 34m. Njenu unutrašnjost osvetljava 40 prozora, a sa nje se vide ceo Solun i božanski Olimp. Spoj prošlog i sadašnjeg pozdravlja i Novo šetalište kraj mora, sa nizom kafića i restorana u kojima se uz šum morskih talasa i buku automobila girosom utoljava glad a žeđ gasi koka-kolom.
Šetnja po Tesaloniki oživela je i nemanjićku Srbiju, Nemanjinu borbu sa carem Manojlom, dvadesetogodišnje ratovanje kralja Milutina sa vizantijskim carevima, okončano ženidbom sa princezom Simonidom, pa i Dušanovo carstvo koje je pod jednom krunom imalo Srbe, Grke i Arbanase. Ponosom se oglašavalo davno doba srpske slave, baš kao i stradanje u dva svetska rata koje je iskovalo čvrstu vezu Srbije i Grčke. Do graničnog prelaza Evzoni, pa i nakon povratka u Srbiju i Šabac, o tome je razmišljao i potpisnik ovih redova.
Tekst i foto: Živana Vojinović
