ŠABAČKI HILANDARCI NA PUTOVANJU PO BUGARSKOJ (2)
Sofija, prestonica Bugarske, smeštena u Sofijskom polju koje okružuju Vitoša na jugu, Ljulina na zapadu i Stara planina na severu, ime je pozajmila od svoje zaštitnice i majke tri ćerke – Vere, Nade i Ljubavi. Svetica i mučenica, kao gradski simbol, u desnoj ruci drži lovorov venac a u levoj sovu i sa spomenika koji se diže u nebo preporučuje svoju mudrost i vrline svoje dece. Zbog nadmorske visine od 595 m u najvećem bugarskom turističkom i saobraćajnom centru stalno briše vetar, ali je i suncem okupan 15. juna dočekao 35 članova šabačkog Društva prijatelja Hilandara.
Glavni grad Bugarske drugi je po starosti u Evropi. Tokom istorije imao je više imena i kao tračka naseobina, u kojoj su živeli Serdi, prvo je bio Serdica i Serdec. Rimljani su ga pretvorili u sedište provincije Dacia Mediterranea, Huni 447. opustošili, a Justinijan obnovio i nazvao – Triadica. Bugarski karakter dobio je 809, ali je 1118. ponovo potpao pod Vizantiju. Stvorio je potom svoja tri carstva, a od 1376. bio je glavni grad turske provincije Rumelije. Od 1879. prestonica je Bugarske. Pamti Sofija vreme od pre 7.000 godina, ali je još mlada i svoje čari s ponosom pokazuje posetiocima. Njen moto je: „Raste, a ne stari“.
A Šapčani, tek pristigli iz veličanstvenog Rilskog manastira, zastali su u samom centru i razgledali visoki spomenik sv. Sofije, zgradu Narodnog sobranja, malu Crkvu sv. Petke, iz zemlje iskopanu, i arheološki lokalitet iz III veka, koji nudi svojevrsni susret sa mrtvim vremenom i otkriva da drevno i moderno mogu zajedno. Uz mešanje jezika sveta, sevanje bliceva i mobilnih telefona, šabački Hilandarci su se potom uverili i u versku tolerantnost grada koji u jednom krugu ima džamiju Banja Baši, sinagogu, katoličku crkvu posvećenu sv. Juriju i Katedralu sv. Aleksandra Nevskog.
U nestvarno lepom patrijaršijskom hramu Bugarske pravoslavne crkve posvećenom velikom ruskom knezu, kanonizovanom zbog hrišćanskih vrlina, i poginulima u Rusko-turskom ratu (1877-1878), celivali su mošti sv. Aleksandra Nevskog i čudotvorca sv. Serafima Sarovskog. Iz najveće katedrale na Balkanu otišli su u Crkvu svete Nedelje, više puta razaranu i obnavljanu. Pretpostavlja se da je podignuta u 10. veku i da je kamene temelje i drvenu konstrukciju imala sve do 19. stoleća. Posvećena je Kirjakiji, grčkoj svetici i mučenici iz III veka, koju Bugari poštuju kao sv. Nedelju i slave kao svetost nedeljnog dana.
U svetinji koju i danas mnogi nazivaju Crkvom sv. kralja Šapčani su s posebnim pijetetom poklonili se kivotu Milutina Nemanjića, jedinog srpskog vladara koji počiva van Srbije. Nemanjin praunuk Stefan Uroš II Milutin, srednjovekovni vladar Srba (1282-1321), tokom 42 godine vlasti sazidao je i obnovio 42 svetinje. Nakon celivanja svetih moštiju najmlađeg sina Stefana Uroša I, koji se kao Sv. kralj slavi 30. oktobra, upali su sveće za duše i ostalih Nemanjića. Mobilnim telefonima su ovekovečili boravak kraj kraljevog kivota, razgledali filigranski rezbaren i pozlaćen ikonostas, ogroman polijelej, i murale koje je uradio tim Nikolaja Rostovceva, a onda dugo sedeli u klupama postavljenim u dva reda i diveći se lepoti prisetili da Sinod Bugarske pravoslavne crkve ni 2006. nije dozvolio da se srpski kralj vrati u Srbiju.
Predanje kaže da je netruležno telo Milutina Nemanjića u vreme kuge, oko 1460. godine, vladika Silvanije iz Trepče preneo u bugarski manastir Sv. Ćirila i Metodija. Kivot je od tada više puta premeštan po Bugarskoj, ali su mošti očuvane u svim nedaćama, požarima, turskim najezdama. Sačuvane su i kada su 1925. komunisti srušili Crkvu sv. kralja. Današnja Katedrala sv. Nedelje, dimenzija je 30 m x 15,5 m i ima centralnu kupolu visoku 31 m, a podignuta je od 1927. do 1933. godine.
Hlandaraci iz Šapca su iz Sofije u popodnevnim satima krenuli u stotinama kilometara udaljeno Veliko Trnovo, grad u centralnoj Bugarskoj, izuzetno važan za bugarsku istoriju i – srpsku kulturu. Istorija svedoči da su centar Velikotrnovske oblasti prvo naseljavali Tračani, a potom Rimljani i Bugari. Trnovgrad je od 1185. do 1393. bio sedište Drugog bugarskog carstva, a 1885. postao je deo bugarske države. Danas se ponosi crkvama iz davnog doba, i gradskim jezgrom koje govori o bugarskom narodnom preporodu u 19. veku. Diči se kućama u balkanskom stilu, i hramovima posvećenim sv. Dimiriju, sv. Petru i Pavlu, sv. Borjanu, sv. četrdeset mučenika.
Trnovci posebno ističu svoju srednjovekovnu tvrđavu Carevac. Veličanstveno utvrđenje na istoimenom brdu uzdiže se na 206 m nadmorske visine, a tokom Drugog bugarskog carstva poredili su ga sa Rimom i Konstantinopoljem. Turci su ga tri meseca opsedali, osvojili i spalili, a prava turistička atrakcija bilo je 16. juna kada su Šapčani stigli. Do duboko u noć uživali su u pogledu na nestvarnu igru raznobojnih svetala, laserskih zraka i muzike koji su se širili duž zidina nekadašnjeg doma bugarskih vladara, Petra, Asena, Kalojana i Jovana Asena II. Festival „Svetlosti i zvuka“, naime, osvetlio je drevnu građevinu i oživeo vreme careva i princeza.
Sutradan je na istočnoj kapiji, jednom od tri ulaza u tvrđavu koju okružuje debeo zid sa dve odbrambene kule, šabačke Hilandarce dočekao kameni lav i „uputio“ ka palati kraljeva i patrijaraha. Vladarski dvorac u centru kompleksa, obnovljen je u čast 1.300 godina od osnivanja bugarske države i pretvoren u Regionalni istorijski muzej pod otvorenim nebom (1981). Na najvišoj tački Carevca nekada se na površini od oko 3.000 kvadrata uzdizao patrijarhat, a na temelju ranohrišćanske crkve tokom obnove podignuta je katedrala posvećena Vaznesenju Gospodnjem. Zamišljena je kao muzej bugarske istorije i oslikana modernistički (1985), a po nekima – satanistički. Na njenim zidovima nema svetaca, već se – po zamisli autora – nižu apokaliptične scene stradanja pod Turcima.
U podnožju tvrđave Carevac nalazi se druga srednjovekovna crkva, „Velika lavra Sv. Sv. četrdeset mučenika“. Reč je o spomeniku od izuzetnog značaja za srpsku kulturu. Osim bugarskih kraljeva i careva tu je počivao i prvi srpski arhiepiskop Sava Nemanjić. Sin Simeona Mirotočivog, naime, tu se 1236. upokojio. Prvo grobno mesto Save Srpskog današnji istoričari objašnjavaju tvrdnjom da je Nemanjina ćerka Jelena bila žena cara Jovana Asena I i da je ujak sa svog drugog pokloničkog puta u Palestinu svratio u Trnovo da vidi sestrića!
Zna se da su najmlađeg Nemanjića tada dočekali bugarski car Asen i patrijarh Joakim, a on im darivao deo crkvenog blaga koje je poneo iz Svete zemnje. Na Bogojavljenje je u groznici dušu predao Bogu, i uz najveće počasti sahranjen u Crkvi sv. četrdeset mučenika. Predanje kaže i da su Savine čudotvorne mošti iscelile mnoge Bugare, a Srbi su ih više puta tražili od bugarskog cara. Dozvolu je dobio kralj Vladislav, tek kada je Jovanu Asenu II (1190-1241) kroz san preneta Božja zapovest da preda telo, pa je strica preneo u Crkvu vaznesenja Gospodnjeg u Mileševi.
Iz Velikog Trnova, za Srbe najvažnijeg hodočasnog mesta u Bugarskoj, Šapčani su otišli u Trojanski. U tom po veličini trećem bugarskom manastiru, opasanom zidom i konacima, čija je crkva poput svetinje pod Rilom islikana i spolja i iznutra, poklonili su se hilandarskoj kopiji čudotvorne ikone Bogorodice Trojeručice. Uživali su u lepoti sabornog hrama posvećenog Uspenju Bogomajke i uređenju unutrašnjeg i spoljašnjeg dvorišta, a onda se – ispred manastirskih dveri – kratko predali Bazaru zanatlijskih proizvoda i umeću vrednih meštana sela Trojave. Do graničnog prelaza, potom, prepuni utisaka sa puta po Bugarskoj, sladili su se domaćim kolačima, ratlukom i oblandama, a najmilijima – u mislima – delili kupljeni nakit i igračke.
Tekst i foto: Živana Vojinović
