DRUŠTVO PRIJATELjA HILANDARA NA HALKIDIKIJU I ATOSU
Šesnaest članova šabačkog Društva prijatelja Hilandara od 27. avgusta do 2. septembra boravilo je u grčkoj pokrajini Egejska Makedonija, na trećem prstu troprstog Halkidikija. Odlazak na poluostrvo u Egejskom moru bilo je u znaku hodočašća Agion Orosu, kako Grci nazivaju Svetu goru na kojoj se svakodnevno moli 2.500 monaha, i srpskoj carskoj lavri Hilandaru.
Putnici iz Šapca zastali su prvo u Solunu, drugom po veličini grčkom gradu, koji zbog strateškog i istorijskog značaja ima status prestonice centralne Makedonije. U najznačajnijoj luci Grčke, omiljenoj turističkoj destinaciji, poklonili su se senima srpskih vojnika iz Prvog svetskog rata čije je večno boravište Međunarodno spomen-groblje „Zejtinlik“. Večno hvala rekli su i gospođi Harlej, Engleskinji i velikoj srpskoj dobrotvorki, jedinoj ženi koja počiva među ratnicma.
Do Zejtinlika, jednog od najznačajnijih srpskih spomenika van Srbije, stiže se ulicom koja se od centra Soluna penje ka uzvišenju na kojem je u doba Osmanlija bila pijaca zejtina, a 1916. godine Glavna poljska bolnica srpske vojske. Prostor od 7 ha okružuje gvozdena ograda i visoki čempresi, koji su iz Hilandara doneti kao sadnice a danas streme u nebo i plene visinom i lepotom. Oni su večna straža palima za slobodu i šumeći pričaju (ne)ispričane priče o hrabrosti i neviđenom stradanju za slobodu i otadžbinu.
Večno utočište ratnika sabranih iz gotovo 250 grobova rasutih duž fronta, carstvo je tišine i spokoja, svojevrsna oda veličanstvenoj hrabrosti i junačkom zanosu, a 28. avgusta beše okupano suncem i osenjeno hladom čempresa. Mesto pijeteta i uzvišene pesme, nekada ogolelo, danas okružuju stambene zgrade i trg Metaksa. Štite ga Grčka i Srbija ali i sv. arhangel Gavrilo, rađen u mozaiku po fresci iz Manasije. Pleni i belina mauzoleja, čiju prednju stranu krase i stihovi Vojislava Ilića Mlađeg koji namerniku poručuju: „Neznani tuđinče, kada slučajno mineš pored ovog svetog zajedničkog groba/ znaj, ovde su našli večno utočište najveći junaci današnjega doba!“.
Spomen-kompleks od zaborava čuva gotovo 22.000 ratnika: 7.441 srpsko ime, 8.098 francuskih, 3.500 italijanskih, 1.350 engleskih i 493 ruska dobrovoljca pala tokom proboja Solunskog fronta. Centralno mesto u njemu zauzima Srpsko vojničko groblje sa kapelom, ispod koje je kosturnica sa 5.580 identifikovanih. Monumentalni mauzolej okružuje deset parcela, a pod identičnim krstovima je još 1.448 Srba. U dve zajedničke grobnice su zemni ostaci 78 poginulih na Solunskom frontu i 217 prenetih iz Carigrada, čija su imena nepoznata. Deo kompleksa zauzima Partizansko groblje, u kojem je 126 interniraca i partizana zarobljenih u Drugom svetskom ratu i nacističkim logorima Pavlou Mele i Harmen.
Veličanstveni mauzolej na Zejtinliku idejno je rešenje arhitekte Aleksandra Vasića, koje je razradio čuveni Nikolaj Krasnov, a podignut je pod nadzorom arhitekte i jednog od 1.300 kaplara Budimira Hristodula. Izrađen je u vizantijskom stilu, isključivo od materijala donetog iz Srbije, kamenom iz okoline Ljiga i cementom iz Beočina. Osveštan je na Dan primirja u Prvom svetskom ratu, 11. novembra 1936. godine. Mozaike je po uzoru na srednjovekovne freske uradila grčka slikarka Voila. Luster je od topovskih granata i čaura ispaljenih na Kajmakčalanu: u obliku je srpske krune, izvrnute u znak žalosti za poginulima, a težak je gotovo 200 kg.
U kapeli je urna, sa zemljom uzetom kraj spomenika Neznanog junaka na Avali, fotografije i poruke nekih od poginulih, predmeti iz Hilandara. Od nedavno tu je i poslednji iz tri generacije čuvara „Zejtinlika“ Đorđe Mihailović, koji je u 96. svojoj sahranjen u grobnici dede Đure i oca Save, uz vojnike koje su sva trojica verno čuvali.
Na svodu i unutrašnjim zidovima kapele, u ploče od belog mermera, uklesana su imena srpskih boraca i jedinica koje su učestvovale u proboju Solunskog fronta. Potpisnik ovih redova – u samo dve prostorije – pronašao je deset ratnika iz Mačve, Pocerine i Jadra, a imena tih besmrtnika prenosi u novinskom tekstu. Na Zejtinliku vekuju: Marko Firaunović, Uzveće; redov Milenko Stanojević, Lipolist; Živojin Krajičković, 1. konjički eskadron, Glogovac (1842); redov Ljubomir Vićentijević, Radenković; Cvetko Jelić, Prnjavor; redov Čedomir Alimpić, 4. četa. 3. brigada, 21. puk, Nakučani (1869); kaplar Novak Jevtanović, Dragojevac; David Mitrić, Svileuva; Mihailo Popović, Metlić; potporučnik Todor Antonić, Loznica.
Hilandarci iz Šapca, odlazeći sa Zejtinlika, nisu svratili u rodno mesto grčkog filozofa i naučnika čija misao već dva milenijuma određuje istoriju Zapada a shvatanje moralnih vrlina i sreće i danas utiče na filozofe. Žureći ka Kapiji Svete gore, Jerisosu, za „drugi put“ ostavili su Aristotelovu rodnu Stagiru. A najpopularnije turističko mesto na Atosu, od Soluna udaljeno 120 km, ima 3.000 žitelja, veoma dugačku i lepu plažu sa krupnim peskom, suncobranima, tuševima i kabinama za presvlačenje. Duž tirkizno plavog mora pruža se uređeno šetalište, a atraktivan akvarijum je u centru. Istorija svedoči da je Jerisos osnovan u VII veku p.n.e. kao Akantos, važna luka grčke flote. Danas je turistički dragulj nadomak Svete gore, i blista u srcu pravoslavlja.
Monaška Republika, koja je prvi od 20 manastira dobila 963. godine a 1927. postala teokratska država u okviru Grčke, 29. avgusta bila je novo odredište Šapčana. U srpsku lavru Šapčanke su tada ispratile deset članova Društva prijatelja Hilandara. Predsednik Veroljub Ilić preuzeo je u luci Jerisos diamonitirione i podelio ih muškoj grupi, koja je potom brodom „Panagia“ otplovila ka Hrusiji gde ih je čekao prevoz za Vilandar. Zbog abatona, nepisane zabrane da žene kroče na svetogorsko tlo, Šapčanke su se uputile u 15 km udaljeni Uranopolis i ukrcale u brod koji krstari oko Svete gore.
Sa propisanih 500 metara udaljenosti od razuđene obale, duže od tri sata posmatrale su plavetnilo neba, zapenušalo more i zelena brda sa stablima maslina, divile se pogledu na osam najvećih svetogorskih svetinja vidljivih sa vode. Sa brodskog zvučnika slušale su podatke o njima i uz fijuk vetra gledale kako se galebovi ustremljuju na keks i kriške hleba u ispruženim rukama turista.
Pogledom su pratile i čamac iz kojeg su tri nasmejana monaha prešla u brod, sa kesama punim ikona i ikonica, krstića, brojanica, kadionica i kandila, miomirisnog tamjana, briketa, voštanih sveća, manastirskog vina i rakije, maslinovog ulja, češljeva od kosti, magneta. Gledale su i kako se na isti način i na istom mestu iskrcavaju, ali, bez manastirskih rukotvorina. Zapazile su i da je na krstarenju najviše bilo Srba i Rusa i da su kakofoniju zvukova uvećavali mobilni telefoni. Kraj putovanja najavio je stampedo dece koja su se odazvala pozivu kapetana i pojurila da dobiju sertifikat na lično ime, kojim su potom ponosno mahali i roditeljima ih pokazivali.
U Uranopolisu, nakon iskrcavanja, razmenjivani su utisci i naglas se razmišljalo o životu u jedinoj državi bez žena. Zagledani u vrleti Atosa odrasli su pokušavali da – bar sebi – iskreno odgovare da li bi se odrekli sveta i posvetili tihovanju i molitvi. I četiri Šapčanke tražile su odgovor na isto pitanje. A o boravku šabačkih hodočasnika u Bogorodičinom vrtu, svetogorskoj lavri Hilandaru, u duhovnom i kulturnom epicentru srpskog naroda, u sledećem broju „Podrinskih novina“.
Tekst i foto: Živana Vojinović
NASLOVNA FOTOGRAFIJEA: Šapčani na Zejtinliku
