Kraljevstvo netaknute prirode:
Cer se odlikuje i živopisnim pejzažima, bogatstvom i raznovrsnošću šumskih i livadskih biljaka i njihovih zajednica koje imaju izražene sanitarno-higijenske i dekorativno-estetske osobine. Deo je Ekoloske mreze Srbije kojom su zasticene sve prirodne vrednosti i retkosti u skladu sa NATURA 2000, koja je ekološka mreža zaštićenih područja Evropske unije, počinje nam priču Ana Pavlović, turistički vodič na ovoj planini.
Prema Studiji koju je uradio Zavod za zaštitu prirode Srbije i odluci Ministarstva zaštite životne sredine planina Cer je zvanično u postupku dobijanja statusa zaštićenog područja, kao Predeo izuzetnih odlika prve kategorije, od 15. jula 2019. godine. Do momenta proglašenja ima tretman zaštićenog područja.
Cer je prepoznatljiv po šumskom ekosistemu. Zastupljen je veliki broj vrsta, a najvažnije su hrastove šume i upravo hrast “cer”. Zbog netaknute prirode, neka stable prene svojom visinom.
“Na Ceru su najzastupljenije šume hrasta i to cera, kitnjaka, sladuna, ali i bukve i graba. Pored autohtonih vrsta šuma na Ceru su zastupljene i sastojine šuma divlje trešnje, divlje jabuke i divlje kruške. Ono što je karakteristično za stabla divlje trešnje to je da ona dostižu visinu i do 20 metara. Šumski ekosistem Cera obogaćuju i stabla lipe koja su karakteristična za deo Cera Lipove vode, prema kojima je ovaj deo Cera i dobio ime. Posle Drugog svetskog rata počelo se sa pošumljavanjem Cera, tako da sada imamo sastojine belog i crnog bora i jelke na pojedinim delovima”, kaže Ana Pavlović.
Bagrem, koji je invazivna vrsta među drvećem, kako kaže naša sagovornica, dosta je zastupljen na Ceru. Međutim, zahvaljujući bagremu brojni pčelari iz Srbije u toku proleća i perioda cvetanja bagrema na Cer dovoze košnice gde ih ostavljaju I puštaju pčele na ispašu. Upravo ovaj bagremov med sa Cera je vrlo cenjen.
Prirodno bogatstvo po kom je Cer nadaleko čuven jeste velika koncentracija lekovitih biljaka različitih vrsta.
“Na Ceru je evidentirano 600 različitih vrsta lekovitih biljaka, naučno-istraživačka društva koja ispituju prirodne vrednosti Cera pretpostavljaju da ih ima oko 1200. Od lekovitih biljaka ima: kantarion, zdravac, bokvica, kopriva, majčina dušica, kamilica, gavez, šipurak, maslačak, glog, divlja ljubičica, sremuš, hajdučka trava, slez, zova, sladić, i još mnogo drugih. Ne smemo izostaviti ni šumsko cveće koje čini značajan deo Cera. Neke od tih biljaka su planinska orhideja, anemona, mišjakinja, divlji zumbul, pasji zub, krin, jasenak, kiseljača, žuta i bela šumarica, smilje, itd.” kaže Ana Pavlović
Pored svih lekovitih biljaka i šumskog cveća na Ceru je, i od strane stručnjaka Zavoda za zaštitu prirode Srbije, evidentirana i biljka KRVAVICA (Hypericum androsaemum) koja je prvi put i jedino u Srbiji zabeležena na Ceru, koja pripada mediteranskom atlantskom flornom element (Radulović S., Marković D., 1970). Krvavica je strogo zaštićena vrsta i pretpostavlja se da nam ona svedoči o tome da je Cer nekada bio ostrvska planina u Panonskom moru.
Kada pričamo o vodozemcima i gmizavcima, na Ceru se mogu pronaći žabe, i to Grčka žaba, vrsta žabe koja je evidentirana u Grčkoj I njeno najsevernije stanište na celom Balkanu nalazi se na Ceru, Bombina bombina, Obična krastača i Šumska žaba. Na ceru se može pronaći i Daždevnjak (Salamandra salamandra) koji svoje najveće hranilište u Srbiji ima na Ceru.
Od zmija, na ceru svoje stanište su pronašli poskok, šarka, slepić i smuk. Tu se nalaze i Gušteri – običan gušter i zelembać Na Ceru ima više desetina različitih vrsta dnevnih i noćnih leptira: Msaculinea arion (Phengaris arion) Crvena knjiga dnevnih leptira Srbije (Jakšić, 2003).
Cer se nalazi na IBA listi (Međunarodno značajna područja za ptice ) od 2000 godine. Područje je značajno pre svega za gnežđenje šumskih ptica. Na području IBA je do sada zabeleženo oko 130 vrsta ptica, dok se stvarno bogatstvo kreće verovatno do 160 vrsta. Ukupni broj do sada poznatih gnezdarica je oko 100, dok u savremeno doba taj broj iznosi oko 90 vrsta priča nam sagovornica Ana.
“Ukupno 3 vrste ptica činile su područje međunarodno značajnim 2000. i to: seoski detlić, šumska ševa i rusi svračak. U 2009. značajne vrste su ćuk, zelena žuna i srednji detlić. U broju gnezdarica učešće pevačica je oko 75%. Ranije su se na Ceru gnezdili krstaš i orao kliktaš, u zoni Trojanovog grada i Šarene bukve, ali su nestali u zadnjoj deceniji 20. veka. Orao kliktaš se viđa povremeno na seobi. Značajno je zadnjih godina povećana populacija osičara, a Cer predstavlja najveće gnezdilište šumske šljuke u severozapadnoj Srbiji sa redovnim svadbenim letovima mužjaka u proleće u dolini potoka Bela reka i Miloševica”, kaže Ana Pavlović.
Prema bazi podataka Društva za zaštitu i proučavanje ptica Srbije na području Cera (od podnožja do grebena) do sada su evidentirane 143 vrste ptica. Očekuje se da je taj broj u stvarnosti veći. (izvor: zvanična internet stranica Društva za zaštitu i proučavanje prica Srbije, tekst pod nazivom “Ceru je potrebna zaštita”)
Po voćnjacima, pašnjacima i livadama košenicama, posebno između Cera i Iverka, brojni su parovi rusog svračka, obične crvenrepke, obične travarke, strnadice žutovoljke, itd. Po šumama su prisutne sove (šumska sova i utina), a po voćnjacima i razređenim zabranima ćuk, uz naselja kukuvija. Prisutni su gotovo svi evropski detlići (4 vrste) i žune (3 vrste). Preko Cera redovno preleću mnoge vrste na seobi (crna roda, eja livadarka, siva vetruška, pčelarica, ždral, itd). (S. Puzović, Značajna područja za ptice u Srbiji, Beograd, 2009.)
Kada je reč o divljači, naša sagovornica koja veći deo godine provede na Ceru kaže da se na toj planini mogu sresti srna, evropski jelen, divlja svinja, zec, lisica, fazan, i još mnoge druge životinje. Svakako da je Cer, sa svojom netaknutom prirodom, jedno od najvećih prirodnih bogadstava Šabačkog kraja.
Đ.M.
