SA DRUŠTVOM PRIJATELjA HILANDARA PO REPUBLICI MAKEDONIJI (1)
Junskim gradom ranjena kukuruzišta, polegla žitišta, zelene grane drvaća i žute glave suncokreta, ispratili su članove šabačkog Društva prijatelja Hilandara na petodnevno putovanje po BJR Makedoniji. Trideset četiri hodočasnika iz Šapca krenula su 22. juna tragom očeva i dedova koji su od 1912. do 1918. ratovali za oslobođenje i za slobodu, putevima stradanja i vaskrsenja srpske države, da bi se uz stogodišnjicu Velikog rata poklonili senima predaka izginulim na Kajmakčalanu i brojnim makedonskim bojištima. Kao i u lanjskom hodočašću po stratištima Albanije, pošli su da upale voštanice za duše onih čije su kosti rasute po Makedoniji i uvere se da je „vatrama vere zažegla sloboda“. I naravno, da pred div-junacima – baš kao u pesmi Alekse Šantića – „svi padnu na kolena“ i „s molitvom svako poljubi tlo sveto“.
U kući Ave Justina
Na putu hrabrih predaka i njihove ljubavi prema Otadžbini, šabački hodočasni karavan prvo je zastao u Vranju. Većina je odmah otišla u Crkvu sv. Trojice, jedinstvenu bogomolju bez tornja i zvona, a samo nekoliko u Baba Zlatinu ulicu gde su kuća Bore Stankovića i sedište Svepravoslavnog centra „Prepodobni Justin ćelijski i vranjski“ koje je na temelju rodne kuće dr Justina Popovića osveštano 2004. godine. Književnika i sveca razdvaja samo stotinak metara, a u piščevom dvorištu Šapčani su zatekli majstore i saznali da su umrli i Borina unuka i praunuk. U crkvici u svetom kompleksu celivali su ikonu najvećeg duhovnika SPC, koji je u manastiru Ćelije u Eparhiji šabačko-valjevskoj živeo i stvarao od 1948. do upokojenja 1974. godine, a u prizemlju njegovog doma razgledali su izložbu fotografija postavljenu povodom 14. juna – Dana Oca Justina.
Manastir sv. Prohor Pčinjski, posvećen mirotočivom čudotvorcu i zaštitniku Vranja i vranjskog kraja, bio je sledeće odredište šabačkih Hilandaraca. Drevnom lepotom i mirom opila ih svetinja iz 11. veka, podignuta na obroncima šumovitog Kozjaka i u dolini Pčinje, sa crkvom – koju je obnovio kralj Milutin – i dva važna objekta srpskog neimarstva. Kraljev konak bio je u rekonstrukciji a u bivšoj konjušnici starijeg konaka, koji su 1860. godine podigli bogati trgovci da bi na karavanskom putu imali siguran i udoban smeštaj, popili su kafu – blagoslova radi – i saznali da se na prvom i drugom spratu lepe građevine nalaze sobe po meri bogatstva nekadašnjih putnika. A cvrkut ptica i žubor reke, slušali su sve dok iznenadni pljusak nije ugrozio manastirsku tišinu.
Voštanice za junake Kumanovske bitke
Iz Manastira sv. Prohor Pčinjski, u kojem je makedonska Skupština narodnog oslobođenja (ASNOM) 2. avgusta 1944. godine odlučila da se u okviru federlne Jugoslavije osnuje Republika Makedonija, šabački Hilandarci pošli su ka srpsko-makedonskoj granici. Nakon formalnosti na graničnom prelazu zastali su u Crkvi sv. Đorđa u Starom Nagoričanu, bogomolji iz 11. veka koju je obnovio kralj Milutin i čije se freske ubrajaju među najlepše u srednjovekovom slikarstvu. Predstavnik Srba u Makedoniji Ljubiša Cvetković, ponosno im predstavio kumanovski kraj i u ime svog Udruženja zažalio što „srpski narod slabo pamti a upamćeno još slabije prenosi mladim naraštajima“. Sve iz Srbije pozvao je da što češće dolaze, jer svaki dolazak za njih znači – opstanak. U neposrednoj blizini hrama, potom, pokazao je pećinu u kojoj se podvizavao sv. Prohor Pčinjski a onda je goste poveo u u Mlado Nagoričane i spomen-kosturnicu posvećenu junacima čuvene Kumanovske bitke.
Istorija kaže da je pobedu na Kumanovu životom platilo 687 Srba, a impozantna građevina na brdu Zebrnjaku podignuta je njima u čast jer su svesnom žrtvom i pobedom najavili kraj petovekovnog ropstva pod Turcima. Monumentalni spomenik uzdiže se na 511 metara nadmorske visine, nudi pogled na kumanovsku dolinu i priča o Prvom balkanskom ratu i borbi – vođenoj 23. i 24. oktobra 1912. godine između srpske i turske vojske – koja se izučava na svim vojnim akademijama sveta. Oskrnavljenim izgledom, pak, otkriva da ga je bugarski okupator u maju 1942. minirao i skratio za dve trećine.
Impozantna kamena grobnica sagrađena je 1937. godine od bazelitnog kamena i armiranog betona, po projektu arhitekte Miodraga Korunovića. Bila je najveći spomenik na Balkanu, visok 48 i po metara. Mogla je da se vidi i noću, jer je sa trostranog tornja sijao masivan krst. Posle Drugog svetskog rata delimično je rekonstruisana, a poslednji put je zaštićena 1985. godine. Autentični izgled još nije vratila, i dalje je bez tornja, sata i krsta, ali su ministarstva kulture Makedonije i Srbije potpisala memorandum o saradnji na rekonstrukciji i konzervaciji čija se realizacija čeka.
U prizemlju spomen-kosturnice smeštene su kosti poginulih vojnika i dobrovoljaca sa Kumanova, do tada čuvane u Crkvi sv. Đorđa, a u unutrašnjosti su postojali mali muzej sa artefaktima iz bitke i memorijalna kapela. Za duše hrabrih predaka Šapčani su upalili sveće, poklonili se njihovim senima i upisali u Knjigu utisaka. A kraj spomen-česme u Starom Nagoričanu, potom, potpisnik ovih redova upoznao je Srbina iz Đevđelije koji u kumanovskom kraju ne beše na proputovanju nego – na oporavku. Bio je učesnik svih ratova na području biše SFRJ, a njegove ugasle oči više od reči svedočile su o doživljenom ali i o sudbini i vekovnim stradanjima Srba. Taj relativno mladi čovek danas ima novu domovinu, a njegove oči bez sjaja potvrdiše da rane u duši najteže zaceljuju. Upravo to saznanje, šabački hodočasni karavan iz kumanovskog kraja povede put Bitolja.
Živana Vojinović
U sledećem broju: Pred div-junacima sa Kajmakčalana